Ağrı Tarihi ve Genel Bilgiler
Ağrı Nerede?
Ağrı Hakkında Genel Bilgiler
Ağrı, Türkiye‘nin Doğu Anadolu Bölgesi‘nde bulunan bir ildir. Adını içinde bulunan Ağrı Dağı‘ndan almıştır. 1834 yılında bucak, 1869 yılında ilçe olan Ağrı, 1927 yılında il olmuştur.
Ağrı’nın Tarih
Orta Asya’dan gelen kavimlerin Anadolu’ya girişleri sırasında Ağrı, bir geçiş oluşturmuş, dolayısıyla birçok medeniyete sahne olmuştur. Ancak bu medeniyetler Ağrı’yı bir giriş kapısı olarak gördüklerinden burada çok köklü bir uygarlık oluşturamamışlardır.
Bölgede egemenlik kurdukları sanılan Hititler’in güçlerini yitirmeleri üzerine, MÖ 1340 – MÖ 1200 tarihleri arasında Hurriler bölgeye yerleşmişlerdir. Hurriler krallık merkezi olan Urfa’dan uzak olan Ağrı’yı ellerinde tutamamışlardır.
En köklü uygarlığı Urartular oluşturmuştur. Urartu’nun Van Gölü’nün kuzey ve kuzeydoğusundaki ülkeler üzerine, Kral İspuini döneminde (MÖ 825 – MÖ 810) seferlere başlamış, Kral Menua döneminde (MÖ 810 – MÖ 786) ise bu akınlar daha da ağırlık kazanmıştır. Kuzeye ve kuzeydoğuya giden yollar üzerinde inşa edilen kaleler, buraya yapılan seferlerin önceden planlandığını göstermektedir. Ağrı Dağı’nın yamaçlarında,Karakoyunlu ve Taşburun köylerinin arasında ele geçen bir Urartu yazıtı Kral Menua’nın bu bölgedeki egemenliğinin kesin kanıtıdır.
MÖ 712 yıllarında Kızılırmak boylarına kadar uzanan Kimmerler, Ağrı’da geçici de olsa bir hakimiyet kurmuşlardır. Medler (MÖ 708 – MÖ 555) Asur Devleti’nin yıkılması ile birlikte bir yayılma sürecine girmiş, bunun sonucu olarakta Ağrı ve çevresini topraklarına katmışlardır.
Medler’in yıkılması ile birlikte Persler; Büyük İskender’in Pers Kralı lll. Darius’u MÖ 331’de yenerek Anadolu’yu ele geçirdiği zamana kadar yaklaşık iki yüzyıl kadar bölgede yaşamışlardır. Büyük İskender’in ölümü üzerine oluşan boşluktan faydalanan Ermeniler ve Gürcüler bölgeyi ele geçirmişlerdir.
Murat Nehri ve Doğubeyazıt çevrelerine kısa sürede yerleşmişlerdir. Daha sonraları Arsaklılar ve Artaksıyaslı Krallığı, Ağrı ve çevresine hakim olmuştur.
Bölge, Halife Osman zamanında İslam orduları tarafından fethedilmiştir. 872 yılına değin Abbasiler’in kontrolü altında kalan Ağrı, daha sonra Bizans’ın kontrolüne geçmiştir.
1071 Malazgirt Muharebesi sonrası bölgeye Türk boyları gelmeye başlamıştır. Ağrı, yüzyıla yakın bir süre Sökmenli Devleti’nin sınırları içine girmiştir. 1027 – 1225 yılları arasında Ani Atabekleri, 1239’da Cengizliler, 1256 – 1358 yılları arasında İlhanlılar ve Celaliler Ağrı’da hüküm sürmüşlerdir. İlhanlılar bazen kurultaylarını Ağrı Dağı’nda yapmış, Anadolu ve İran’ı buradan yönetmişlerdir. 1393’te Moğol hakanı Aksak Timur, Ağrı bölgesini ele geçirmiştir. 1405 – 1468 tarihleri arasında Ağrı, Karakoyunlu toprakları içinde yer almış, Karakoyunlular yıkılınca Ağrı Akkoyunlular’ın egemenliğine geçmiştir. Ağrı, 1514’te yapılan Çaldıran Muharebesisonrası Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı döneminde Şorbulak olarak anılan ilin adı, Ermeniler zamanında Karakilise olarak değiştirilmiştir. Kâzım Karabekir Paşa zamanında ise Karakilise ismi değiştirilerek Karaköse diye adlandırılmıştır.
Nuh Tufanı ile ilgisinden dolayı Tevrat’ta adı geçen Ararat Dağı ve ülkesinin, Ağrı ve çevresinin olduğu sanılması dolayısıyla Ağrı’ya batılılar tarafından Ararat da denilmektedir. 5165 m. yüksekliğiyle Türkiye’nin en büyük dağı olan Ağrı Dağı da il sınırlarındadır.
Ağrı’nın Nüfusu
| Ağrı il nüfus bilgileri | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Oran | Kır – Şehir | Erkek – Kadın | |||||||||
| 1965[2] | 246.961 | 56 | %0.79 | 193.541 |
%78
%22
|
53.420 | 130.396 | %52.8 | %47.2 | 116.565 | ||||
| 1970[3] | 290.311 | 51 | %0.82 | 217.738 |
%75
%25
|
72.573 | 152.253 | %52.4 | %47.6 | 138.058 | ||||
| 1975[4] | 330.201 | 50 | %0.82 | 237.815 |
%72
%28
|
92.386 | 176.676 | %53.5 | %46.5 | 153.525 | ||||
| 1980[5] | 368.009 | 45 | %0.82 | 259.595 |
%71
%29
|
108.414 | 193.313 | %52.5 | %47.5 | 174.696 | ||||
| 1985[6] | 421.131 | 45 | %0.83 | 279.279 |
%66
%34
|
141.852 | 218.488 | %51.9 | %48.1 | 202.643 | ||||
| 1990[7] | 437.093 | 43 | %0.77 | 278.335 |
%64
%36
|
158.758 | 221.327 | %50.6 | %49.4 | 215.766 | ||||
| 2000[8] | 528.744 | 40 | %0.78 | 276.435 |
%52
%48
|
252.309 | 273.895 | %51.8 | %48.2 | 254.849 | ||||
| 2007[9] | 530.879 | 39 | %0.75 | 248.518 |
%47
%53
|
282.361 | 275.243 | %51.9 | %48.2 | 255.636 | ||||
| 2008[10] | 532.180 | 39 | %0.74 | 266.466 |
%50
%50
|
265.714 | 276.508 | %52 | %48 | 255.672 | ||||
| 2009[11] | 537.665 | 39 | %0.74 | 268.518 |
%50
%50
|
269.147 | 280.000 | %52.1 | %47.9 | 257.665 | ||||
| 2010[12] | 542.022 | 38 | %0.74 | 266.237 |
%49
%51
|
275.785 | 280.518 | %51.8 | %48.3 | 261.504 | ||||
| 2011[13] | 555.479 | 38 | %0.74 | 264.575 |
%48
%52
|
290.904 | 291.340 | %52.5 | %47.6 | 264.139 | ||||
| 2012[14] | 552.404 | 38 | %0.73 | 259.879 |
%47
%53
|
292.525 | 287.490 | %52 | %48 | 264.914 | ||||
| 2013[15] | 551.177 | 38 | %0.72 | 256.472 |
%47
%53
|
294.705 | 286.161 | %51.9 | %48.1 | 265.016 | ||||
Değişim, bir önceki nüfus sayımına göre artış veya azalış yüzdesidir. Sıra, Ağrı il nüfusunun Türkiye illeri arasındaki sıralamasıdır. Oran, Ağrı il nüfusunun, Türkiye nüfusuna oranıdır.
Ağrı’nın Kültürel ve doğal zenginlikleri
- Ahmed-i Hani Türbesi: Ahmed-i Hani ‘nin türbesi İshak Paşa Sarayı’nın yanındadır. Ahmed-i Hani 17. yüzyılda yaşamış Kürt şair ve filozofudur. Türbesi her yıl yüzlerce[kaynak belirtilmeli] insan tarafından ziyaret edilir.
Ağrı’nın Yönetimi
- Ağrı milletvekilleri
- Ağrı İli Genel seçim sonuçları
Ağrı’nın Eğitimi
- Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi
Ağrı’nın İlçeleri
- Ağrı (merkez ilçe)
- Doğubayazıt
- Patnos
- Diyadin
- Taşlıçay
- Eleşkirt
- Tutak
- Hamur
Ağrı’da Gezilecek Yerler
Kaynakça
- ^ “2013 genel nüfus sayımı verileri”. Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ “1965 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “1970 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “1975 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “1980 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “1985 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “1990 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “2000 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “2007 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “2008 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “2009 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “2010 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “2011 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ “2012 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ “2013 genel nüfus sayımı verileri” (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde özgün kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.