Malatya Nerede?

Malatya
—  İl & Büyükşehir  —
Malatya’nın Türkiye’deki konumu
Ülke	Türkiye
Bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İdari birimler	13 ilçe
Yönetim
– Belediye Başkanı	Ahmet Çakır (AK Parti)
– Vali	Vasip Şahin
Yüz ölçümü
– Toplam	12,146 km2 (4,7 mi2)
Nüfus (2013)
– Toplam	762,538
– Yoğunluk	63/km² (163,2/sq mi)
Zaman dilimi	DAZD (+2)
– Yaz (YSU)	DAZD (+3)
Posta kodu	44xxx
Alan kodu	(+90) 422
Plaka kodu	44
İnternet sitesi: www.malatya.bel.tr

Malatya Gezilecek Yerler – Tarihi Yerler

• Malatya Nerede?
• Malatya Nüfusu
• Malatya Tarihi

Malatya Hakkında Genel Bilgiler

Malatya, Türkiye’nin bir ili ve en kalabalık yirmi sekizinci şehri. 2013 itibarıyla 762.538 nüfusa sahiptir. Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde bulunur. İlk olarak Hitit döneminde kurulmuştur. O günden bugüne el değiştirerek yıkılıp yeniden yapılarak günümüze kadar gelmiştir.[1]

Malatya, kayısı diyarı olarak bilinir. İlde yetişen kayısılar, dünya genelinde ünlüdür ve kayısı üretiminin % 80’ini Malatya Ovası’nda bulunan kayısı bahçeleri sağlar.[2] Büyükşehir yasası ile 2014 yerel seçimlerinin ardından büyükşehir statüsüne kavuşmuştur.

Etimoloji

Malatya’nın adı Kültepe tabletlerinde Melita olarak, Hitit tabletlerinde “Maldia” olarak geçmektedir.

Eski çağ coğrafyacılarından Strabon, Malatya’yı, kesin olarak belirtmemekle birlikte, Komagene sınırında Kapadokya Krallığı’nın (MÖ 280-212) on valiliğinden biri olarak göstermiştir.

Malatya’nın isim kökü Hititçede bal anlamına gelen “melid”den türediği ve Hitit kitabelerinde “öküz başı ve ayağı” ile ifade edildiği belirtilmiştir. “Melit+ava” ise “bal ülkesi” anlamına gelmektedir.[3] Sonra bu isim “Meliddu”, “Melide”, “Melid”, “Milid”, “Milidia”, “Melitea” olarak kitabelerde geçmiştir. Malatya’yı ele geçiren Araplar, şehre “Malatiyye” ismini verdiler. Türklerin Malatya’yı fethetmesiyle isim bugünkü halini aldı. 1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti ile isim Malatya olarak resmileşti.

Malatya’nın Tarihi

Ana madde: Malatya tarihi

Malatya Doğu Anadolu’nun ve Fırat Nehri’nin en stratejik konumunda yer alan bir yerleşim yeridir. Bu konumu nedeniyle ilk yerleşmeler MÖ 6000’lere gitmektedir.[4] Ayrıca bölge önemli ticaret yolları üzerinden olduğundan dolayı sürekli savaşılmış bir yerdir. Sürekli iki devlet arasında çekişmelere neden olmuştur. Bu durum sonrası şehir her savaş sonrası yağmalanmış, savunma ve istilalardan korunmak için şehir merkezi 2 kez değişim geçirmiştir. Bu gibi nedenler Malatya’nın siyasi tarihinin incelenmesini zorlaştırmıştır.

 [5]

Malatya’nın sınırları içerisinde birçok höyük bulunmaktadır.[6] Bunlardan en eski yerleşmenin görüldüğü yer ve ayrıca Malatya’nın ilk yerleşim alanı olan Arslantepe Höyüğüdür. İlk yerleşim alanı suyun kenarına kurulmuş bir verimli tarım alanıdır. Yaklaşık 6000 yıl kullanıldı. Yaklaşık olarak 35250 m2’lik bir alandır. Bugün ilk yerleşim yeri olan Arslantepe Höyüğü, Orduzu beldesinin Arslantepe mahallesinde bulunmaktadır.

Erken dönem

Malatya 5 milyon yıl önce denizdi.[7]

Hititler MÖ 2000 yıllarının başında bu bölgede hüküm sürmeye başlamışlardır.

MÖ 1750 yıllarında Kuşsara Kralı Anitta, Anadolu’yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamış ve Malatya’yı da bu birliğe dâhil etmiştir. II. Murşili, Muvattalli ve III. Hattuşili dönemlerinde Malatya, Hitit merkezine bağlı kalmıştır.

Asur Kralı Sanherib (MÖ 705-MÖ 681) döneminde Asur egemenliğine giren Malatya, daha sonra Med ve Perslerin hâkimiyetine girmiştir.

MÖ 4. yüzyılda Makedonya Kralı İskender’in Anadolu’yu ele geçirmesinden sonra, Malatya Helenistik kültürün etkisinde kalmıştır. Bu tarihten sonra Malatya sırasıyla, Medlerin, Perslerin, Romalıların, Bizanslıların, Selçukluların egemenliği altına girmiştir.

Ermeniler

Kuruluş ve isim itibarıyla başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan gelen Anadolu şehirlerinden birisidir. Kültepe vesikalarında “Melita” şeklinde görülen Malatya’dan Hitit vesikalarında “Maldia” olarak bahsedilmektedir. Asur İmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında ise Melitea denilmektedir. Malatya kelimesinin Hititçe “bal” anlamına gelen “Melid”den türediği anlaşılmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Hitit hiyeroglif kitabelerinde Malatya şehri, bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilmektedir.

Osmanlı dönemi

1515 yılından itibaren Osmanlı yönetimi altına giren Malatya, Harput Vilayeti’ne bağlı iken, Cumhuriyetle birlikte (20 Nisan 1924 Anayasası 89. maddesi ile) il olmuştur. İl olduktan sonraki ilk belediye başkanı, Hasanbey Caddesi’ne de ismi verilen son Osmanlı beyi Hasan Derinkök’tür.[8]

Cumhuriyet dönemi

Malatya ili 1927-1931 yıllarında; Adıyaman, Kahta, Arapgir, Akçadağ, Hekimhan, Pütürge ve Kemaliye (Eğin) ilçelerinden oluşuyordu. Toplam nüfusu 258.331 olup merkez nüfusu köylerle birlikte 56.528’di. Vali Mehmet Tevfik Bey, belediye başkanı Mehmet Naim Karaköylü idi. Belediye binası Emir Ahmedoğlu Hanı’ndaydı.

Şehirde Cumhuriyet Halk Partisi, Türk Ocağı, Türk Hava Kurumu, Kızılay kurumlarının birer şubesi bulunmaktaydı.[9]

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Malatya’da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[10]

Malatya’nın Coğrafyası

Arazi yapısı

Malatya, Dogu Anadolu bölgesinin bati bölümünde yer almaktadır. Doğuda Elâzığ (98 km) ve Diyarbakır (251 km), güneyde Adıyaman (185 km), batıda Kahramanmaraş (219 km), kuzeyde Sivas (245 km) ve Erzincan (363 km) illeri ile çevrilidir.

İl genelinde yer alan dağların başlıcaları Malatya Dağları, Nurhak Dağları, Akçababa Dağları, Yama Dağı iken, başlıca akarsular Söğütlü Çayı, Morhamam Çayı, Kuruçay, Tohma Suyu, Sultansuyu, Sürgü Suyu, Beylerderesi, Mamıhan ve Şiro Çayı’dır.

Ayrıca Beydağları’nın o muazzam görüntüsü, o uzantısı şehre ayrı bir güzellik katmaktadır. İl, İç Anadolu, Akdeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin arasında tampon bir bölge olma özelliğini de taşımaktadır.

Malatya ili, deprem kuşağı bakımından ikinci büyük fay kuşağında yer alır. Bölgenin dağlık ve dinamik bir yer hareketliliğine maruz kalması sonucu depremler sık sık meydana gelir. Yani kıvrımlı bir arazi şekli yaygındır. Malatya’nın deniz seviyesinden yüksekliği 960 metredir (merkez).

İklim

Malatya ilinde karasal iklim koşulları hüküm sürer. Evvel çok çetin kış ayları yaşanıyor olsa da, Malatya’daki su potansiyeli sebebiyle son yıllarda inşa edilen barajlar il genelinde iklimi fazlaca yumuşatmıştır. Bölge iklim koşullarına göre oldukça ılıman bir iklim hüküm sürmektedir.

Akarsular ve göller

Orduzu-Pınarbaşı gölleri meşhurdur; piknik ve dinlenme merkezidir. Ayrıca Fırat’ın büyük bir bölümü de Malatya’nın doğusundan geçmektedir. Pütürge ilçesinin Şiro Çayı da meşhur akarsularındandır ve bu akarsu balığıyla ünlüdür.

Bitki örtüsü

Malatya il topraklarının % 54’ü çayır ve meralarla, % 31’i ekili ve dikili arazi ile kaplıdır. Ormanı azdır, ormanlık alanı % 10’dur. Geniş Malatya Ovası, bozkır görünümündedir. Akarsu çevreleri orman gibi uzayan kayısı bahçeleri ile kaplıdır. Malatya Toroslarında en çokmeşe, vadi yamaçlarında ardıç ağaçlarına rastlanır. Platolar çayır bakımından zengindir.

Malatya alüvyal topraklar

Bu topraklar, akarsular tarafından taşınan, depolanan materyaller üzerinde oluşan genç topraklardır. Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişli ve üretken topraklardır.

Alüvyal topraklar Malatya ilinde daha çok Fırat Nehri ile Tohma Çayı boyunca uzanmaktadır. Toplam alanları 20.236 hektardır. Bunun 19.703 hektarı birinci sınıf, 442 hektarı yetersiz drenajlı ve ikinci sınıf, 95 hektarı ise kötü drenajlı üçüncü sınıf arazilerden oluşmaktadır.

Malatya bazaltik topraklar

Bu topraklar genellikle orta derin veya sığdır. Ağır killi topraklardır ve profilleri iyi gelişmemiştir. Malatya’da bu topraklar Kürecik bucağının batısında ve güneyinde ve Arapgir ile Arguvan arasında bulunurlar. 75.080 hektarlık ölçümleri ile ilde % 6,1′lik yer tutan Bazaltiktoprakların %26’sı toprak işlemeli tarıma uygundur. %66′lık kısmı meradır.

Malatya’nın Nüfusu

Değişim, bir önceki nüfus sayımına göre artış veya azalış yüzdesidir. Sıra, Malatya il nüfusunun Türkiye illeri arasındaki sıralamasıdır. Oran, Malatya il nüfusunun, Türkiye nüfusuna oranıdır.

Malatya’nın İlçeleri

Malatya’nın Ekonomisi

Malatya, ekonomik olarak bölgenin en gelişmiş şehridir. Ekonomi başlıca kayısıya dayanır. Malatya’da bulunan birçok kayısı fabrikası istihdam sağlar. Bunun yanında, tekstil fabrikaları ekonomiye can verir. Malatya’da iki organize sanayi bölgesi bulunmaktadır ve üçüncü organize sanayi bölgesinin altyapı ihaleleri tamamlanmıştır.[kaynak belirtilmeli] Ayrıca Malatya’nın teşvik paketi kapsamında bazı büyük şirketler, bölgeye yatırım yapmışlardır. Buna Eczacıbaşı’nın yapım aşamasında olan nükleer tıp fabrikası örnektir.[kaynak belirtilmeli]Ayrıca Malatya’da sanayi sitelerinde bulunan küçük işletmeler de Malatya ekonomisine can verir. İnönü Üniversitesi de ticaretin ve kentin büyümesinde etkili olmuştur. Malatya’da birden fazla hidroelektrik santralleri bulunmaktadır. Bunlardan biri Karakaya Barajı’ndadır.

Tarım

Tarım genelde Malatya Ovası’nda yapılır ve başlıca ürün kayısıdır. Dünyanın kayısı ihtiyacının yüzde 80’i Malatya’dan karşılanmaktadır. Dağlık kesimlerde küçük ve büyük baş hayvancılığı yapılmaktadır ancak şehrin ekonomisine fazla bir katkısı olmamakla birlikte damızlık koyun keçi yetiştiricileri birligi ve süt birliği ve damızlık sıgırcılık birligi de bulunmaktadır

Turizm

Kültür ve sanatKentin ilçelerinden biri olan Battalgazi’de ise Selçuklular ve Osmanlılar döneminden kalma eserler bulunmaktadır. Devlet tiyatroları Malatya şubesinin açılmasıyla Malatya bölgedeki kültür alanında da önemli bir aşama kaydetmiş ve çevre illerden gelen sanatseverler sayesinde kültür turizmi önemli bir ivme kazanmıştır. Gürpınar Şelalesi de ülkemizdeki sayılı doğa harikalarından birisi ve turistlerin uğrak mekânlarındandır.

Malatya, bölge için önemli bir kültür sanat merkezidir. Buna müze ve sonradan açılan alışveriş merkezi büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Ayrıca, devlet tiyarosunun açılması, kültür ve kongre merkezinin açılması, Malatya kültür ve sanatını önemli ölçüde değiştirmiştir.

Malatya Camileri

Malatya merkezinde yaklaşık 500 yıllık tarihi olan bir cami bulunmaktadır. Adı Yeni Cami olan eser son yıllarda restore edilmiştir. Bir diğer cami de Ulu Cami’dir.

Müzeler

• Malatya Arkeoloji Müzesi (Kuruluş: 7 Mart 1971)[26]

Arkeolojik alanlar

• Arslantepe Höyüğü (Orduzu belediye sınırları içinde bulunur): eski bir yerleşim bölgesi, ilk arkeolojik araştırmalar 1932’de Fransızlar tarafında yapılır. Bu alanda bir açık hava müzesi yapılması planlanıyor. Aslantepe Höyüğü’nde bugüne kadar birçok medeniyet yaşamıştır.Aslantepe höyüğü dünyada kurulan ilk yerleşim bölgelerinden biridir ve bugüne kardar 27 medeniyeti ağırlamıştır.[27]

Önemli mekânlar

Malatya’nın en meşhur yerlerinden bir tanesi Kanalboyu’dur.

Yöresel yemekler

İçli köfte, analı kızlı, kayısı tatlısı, ekşili köfte, mercimekli köfte, kulak çorbası, tavşanlı yufka, kaburga dolması, tava, kâğıt kebabı, kalbur hurması, bilik, pirpirim cacığı, yapraklı köfte.

Eğitim

91000 dev öğrenci projesi ile daha da iyi eğitim verilmeye başlanmıştır. Malatya’da il halkının ihtiyaçlarını karşılıyacak birçok okul vardır ve eğitimi iyidir.

Ulaşım

Malatya’da ulaşım üç şekilde sağlanır.

• Karayolu
• Havayolu
• Demiryolu

Karayolu

Malatya‘da karayolu ulaşımı TCK tarafından yapılan şehirler arası devlet yollarından sağlanmaktadır. Bu yollardan en önemlisi Kayseri’den gelen ve Elâzığ’a giden D 300 karayoludur. Bunun dışında Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki konumundan dolayı üç bölgeye komşu kavşak noktasındadır. Bu nedenle her yöne açılan yolları vardır.

Bu yollar:

• D 300, Kayseri – Malatya – Elâzığ, İç Anadolu Bölgesi – Doğu Anadolu Bölgesi
• D 850, Malatya – Adıyaman, Doğu Anadolu Bölgesi – Güneydoğu Anadolu Bölgesi
• D 875, Malatya – Sivas, Doğu Anadolu Bölgesi – İç Anadolu Bölgesi
• D 330, Malatya – Kahramanmaraş, Doğu Anadolu Bölgesi – Akdeniz Bölgesi

Havayolu

Malatya‘da havayolu ulaşımı Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından Malatya Akçadağ da bulunan Erhaç Havalimanı ile sağlanmaktadır.

Demiryolu

Malatya‘da demiryolu ulaşımı TCDD tarafından yapılan demiryolları ile sağlanmaktadır. Beş ilçede TCDD garı bulunmaktadır.

Bu ilçeler:

• Battalgazi
• Yazıhan
• Hekimhan
• Doğanşehir

Ayrıca demiryolu güzergahları:

• Malatya – Elâzığ
• Malatya – Sivas
• Malatya – Adıyaman

Malatya – Elâzığ demiryolu hattında bulunan Fırat demiryolu köprüsü ülkemizin en uzun köprüsü olmakla beraber önemi büyüktür.

Yönetim

Malatya Valiliği

Malatya’nın ilk valisi Vehbi Bey’dir. Vehbi Bey’den bu yana ilde 35 vali idarede olmuştur. Şu an görevde olan yeni vali Vasip Şahin’dir. Malatya Valiliği 1925 yılında yapılan binada hizmet vermektedir. Bu bina Malatya’da bulunan İnönü Kapalı Çarşısı’nın üst tarafındadır.[1]

Ek Okumalar

• Erkal, A. Münir, Belediyecilik ve Şehircilik açısından Malatya Uygulaması, Malatya Belediyesi Yayınları, Ankara 1991
• Junior Larousse Temel Bilgi Ansiklopedisi Cilt 1, Milliyet Gazetesi Yayınları, İstanbul 1993
• Yeni Rehber Ansiklopedisi Cilt 13, Türkiye Gazetesi Yayınları, İstanbul 1994
• Alp, Sedat, Hitit Çağında Anadolu Çiviyazılı ve hiyeroglif yazılı kaynaklar, TÜBİTAK Yayınları, Ankara 2002
• Göğebakan, Göknur, 16. Yüzyılda Malatya Kazası (1516-1560), Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, Malatya 2002
• Aydın, Mesut, Atatürk’ün Malatya’ya Gelişleri, Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, Malatya 2003
• Göğebakan, Göknur, Fotoğraflarla Geçmişte Malatya, Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, Malatya 2004
• Malatya İl Çevre Durum Raporu, Malatya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Malatya 2005
• Malatya İl Çevre Durum Raporu, Malatya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Malatya 2007
• Tuğrulca, Orhan, Malatya Siyasi Tarihi, Malatya 2008
• Akın H. Cemal, Modern Malatya, Malatya Belediyesi Yayınları, Malatya 2009
• 2010-2014 Malatya Belediyesi Stratejik Planı, Malatya Belediyesi Yayınları, Malatya 2010

Kaynakça