Antalya Nerede?

Antalya Hakkında Genel Bilgiler

Antalya
—  İl  —
İlin Türkiye’deki konumu
Antalya haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Akdeniz
İlçe sayısı	19
Belde sayısı	73
Köy sayısı	537
İl merkezi	Antalya
Yönetim
– Vali	Sebahattin Öztürk
Yüz ölçümü
– Toplam	20.723 km2 (8.001,2 mi2)
Rakım	39 m (128 ft)
Nüfus (2013)[1]
– Toplam	2.158.265
– Yoğunluk	95,46/km² (247,2/sq mi)
– Kır	–
– Şehir	2.158.265
Zaman dilimi	DAZD (+2)
– Yaz (YSU)	DAYZD (+3)
İl alan kodu	242
İl plaka kodu	07
İnternet sitesi: T.C. Antalya Valiliği

Antalya, Türkiye’nin güneyinde, tamamı Akdeniz Bölgesi’nin batısında yer alan ve Antalya Körfezi’yle Batı Torosların arasında kurulmuş il. Yüz ölçümü bakımından Türkiye’nin altıncı büyük ilidir.^[2] Güneyinde Akdeniz, batısında Muğla, kuzeyinde Burdur ve Isparta, kuzeydoğusunda Konya, doğusunda ise Karaman ve Mersin illeri vardır.

Antalya şehri, 1980 yılından itibaren ve uygun iklim koşulları ve turizm etkinlikleri nedeniyle hızla gelişmiş ve buna paralel olarak il de günümüzde Türkiye’nin beşinci kalabalık ili olmuştur.^[3] Antalya’da ekonomik hayat büyük oranda ticaret, tarım ve turizme dayalıdır.

Antalya ilinin kapsadığı bölge tarih öncesinden günümüze dek pek çok medeniyeti barındırmıştır ve Türkiye’de en çok antik kent bulunan ildir.^[4] Sırasıyla Likyalılar, Lidyalılar, Pamfilyalılar, Bergamalılar, Romalılar,Bizanslılar, Selçuklular, Osmanlılar ve son olarak da Türkiye Cumhuriyeti hakimiyetinde bulunan Antalya bu medeniyetlerin hiçbirine başkentlik yapmamıştır.^[5]

İlin tamamı Akdeniz Bölgesi’nin Antalya Bölümü’nde yer alır ve Akdeniz ikliminin etki sahasındadır. Yerleşim yerleri haricindeki il topraklarının büyük kısmı tahıl tarlalarıyla kaplı platolardan oluşur.^[6]

Türk Silahlı Kuvvetleri Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na bağlı 3. Piyade Eğitim Tugayı Komutanlığı ve Hava Kuvvetleri Komutanlığı’na bağlı Hava Meydan Komutanlığı Antalya’da bulunmaktadır.^[7][8]

Kökenbilim

Helenistik dönemde Bergama Kralı II. Attalos (MÖ 159-138), askerlerine “Gidin ve bana yeryüzündeki cenneti bulun.” der. Askerlerinin gösterdiği yeri (bugünkü Antalya) beğenen II. Attalos, bölgenin stratejik dönemini dikkate alarak buraya bir liman şehri kurdurur ve kent, kurucusu Attalos’un adına binaen “Ataleia” olarak adlandırılır. Şehrin adı eski Arap kaynaklarında “Antaliye”,^[9] Türk kaynaklarında ise “Adalya” olarak geçer. Yerleşme, 20. yüzyılın ilk çeyreğinden başlayarak “Antalya” olarak adlandırılmıştır.

Antalya adı biyolojide takson epiteti olarak antalyaensis, antalyensis, antalyanus, antalyana biçimlerinde geçer: Annulopoulpus antalyaensis Tekin 1999, Asperula pseudochlorantha var. antalyensis Minareci & Yildiz, 2010, Campanula antalyensis, Capoeta antalyensis (Battalgil, 1944) (Varicarhinus antalyensis Battalgil, 1944), Crocus antalyensis, Electrogena antalyensis (Kazanci & Braasch, 1986), Glycyrrhiza flavescens subsp. antalyensis Kreutz & B.J. Seckel (Kreutz)(Ophrys antalyensis Kreutz & B.J. Seckel), Inoceramus (Cordiceramus) antalyaensis Lefèvre & Sornay , 1967, Liuzhinia antalyaensis Crasquin-Soleau et al. 2004, Lithobius (Lithobius) plesius antalyanus Zapparoli, 1999, Lyciasalamandra antalyana (Basoglu & Baran, 1976) (Mertensiella luschani antalyana Basoglu & Baran, 1976), Ombonia antalyensis Angiolini et al. 2007, Ophrys amanensis subsp antalyensis, Parapoecilimon antalyaensis Karabag, 1975, Porcellionides antalyensis (Verhoeff, 1941) (Metoponorthus antalyensis Verhoeff, 1941), Rosa dumalis subsp boissieri var. antalyensis, Scrophularia libanotica var. antalyensis, Spinosemiogypsina antalyaensis Matsumaru, Ozer and Sari, 2010, Thymus longicaulis var. antalyanus (Klokov) Jalas (Thymus antalyanus Klokov), Veronica antalyensis M. A. Fisch. et al., 1986.

Antalya’nın Tarihçesi

İlk Çağ öncesi

Anadolu’da insana ait bilinen en eski yerleşim alanlarından bir tanesi Antalya kent merkezinden yaklaşık 30 km kuzeybatıda Korkuteli yolu üzerinde Toroslar’ın Akdeniz’e bakan yamaçlarında bulunan Karain Mağarası’dır. Tarihlendirilmesi günümüzden yaklaşık 500.000 yıl kadar geriye, başka bir deyişle Eski Taş Çağı’nın ilk dönemlerine rast gelmektedir.^[10] Bu dönem, günümüzden 2 milyon ila 140.000 yılları arasında kalan evresini içerir. Karain’de mağara adamlarına (homo sapiens neandertalensis) ilişkin kemik kalıntıları da ele geçmiştir. Bunlar, tüm Anadolu’da ele geçen en erken fosil kalıntılarıdır.^[11]

Bölgenin en eski tarih öncesi dönem buluntularını içeren Karain Mağarası, Eski Taş Devri ve Cilalı Taş Devrinden, Beldibi Mağarası da Orta Taş Çağından veriler sunarken; Bademağacı Höyüğü’nde yapılan kazılarda Cilalı Taş Çağı yerleşimlerine, buluntularına ve insanın yerleşik hayata geçişinin ilk izlerine rastlanır. Bunlara Karataş, Semahöyük’te yapılan kazılarla elde edilen Erken Tunç Çağı bulguları da eklenince, bölgede Eski Taş Çağından zamanımıza kadar kesintisiz bir uygarlık vardır.^[12]

İlk Çağ dönemi

Antalya Bölgesi’nin erken tarihi, bölgede 1946’dan önce yapılan kazılardan önce karanlıktı. Hititlerin çivi yazılı belgelerinde, adı geçen Ahhiyava ve Arzava ülkelerinin Pamfilya olduğu bilim çevrelerinde kabul görmektedir. Bu bölgedeki araştırmalar ve buluntuların ortaya çıkması ve eldeki verilerle bölgenin karanlık olan bu dönemi de aydınlanmaya başlamıştır.^[13][14]

Hititler dönemi

Anadolu’da ilk siyasi birliği sağlayan Hitit Devleti’nin ^[15] kurulduğu dönemde, Anadolu’ya yazı yakın zamanda gelmişti. Anadolu’nun ortasında kurulmuş olan Hitit devleti, başlangıçta Antalya için sessiz ve karanlık geçti. Bölgenin tarih sahnesine çıkabilmesi Hitit krallarının Batı Anadolu seferleri düzenlemesiniyle başlar. Bugünkü Antalya il sınırları içinde kalan Perge, Kesros, Patara gibi eski coğrafya adlarının Hitit çağından kalma olduğunu MÖ 1267-1237 yılları arasında hüküm sürmüş Hitit Kralı III. Hattuşili’nin “Yıllıklar”‘ından öğrenilmiştir.Konya’nın Yalburt’unda bir Hitit hiyeroglifinde Patara’nın “Pataf” biçiminde geçmesi, bu aydınlanmayı güçlendiren buluntulardır. Buradan anlaşılan Hititlerin “Lukka Ülkesi” diye adlandırdıkları Akdeniz sahiline kadar uzanmış olmalarıdır.^[16]

Hitit İmpratorluğu’nun yıkılmasının sebebi olan Deniz kavimleri göçü sırasında bir kısım Akalıların bu bölgeye göç ettiklerinden Yunan mitolojisinde söz edilir. Truva Savaşları’ndan sonra bazı Aka boyları, Amphilokhos, Kalkhas ve Mopsos’un idaresinde Pamfilya’ya geldikleri; Perge, Sillyon, Aspendos ve Selge’yi kurdukları söylenmekle birlikte son bilimsel veriler bu kentleri yörenin yerli halkının kurduğunu göstermektedir. Bu Perge’nin Parha, Aspendos’un Estvedüs, Selge’nin Estlegiis, Silyon’un Selyuüs adlarından da bellidir.^[17]

Bölgeye Pamfilyalılar yerleşmeden MÖ 7. yy’da önce kısa bir dönem Rodoslular ve Dorluların, Kumluca ve Phaselis’te (Çıralı) bölgesini kolonileştirdiğini Eski Yunan kaynaklarında geçmektedir. Kumluca yakınlarında bulunan Rhodiopolis kenti bunun bir kanıtı sayılmaktadır.^[18]

Likya ve Pamfilya dönemi

Antalya ili, tarihteki antik bölgelerden batı Pamfilya’nın güneydoğu ucunu ve doğu Likya’yı içine almaktadır.

Günümüz Antalya’sının batı sınırları içinde yerleşen Likyalıların kökenleri tartışılmakla birlikte, Hitit ve Antik Mısır kaynaklarında (MÖ 2000) Lukki veya Lukka adlı bir kavimden bahsedilmektedir. Bu kavim, kendilerini “Termili” olarak adlandıran Akdeniz kıyılarımızdaki güçlü komşuları Luvilere akrabalıkları ile bilinen Likya ulusundan olması kuvvetli ihtimaldir.

Sınırların nereleri olduğu üzerinde pek çok tartışma olan Pamfilya bölgesinin büyük bölümü günümüz Antalya’sı içindedir. Kelime anlamı olarak “Tüm halklardan olan insanların yaşadığı memleket^[19], Irkların ülkesianlamlarına gelen Pamfilya’da isminden dolayı pek çok kavmin bir arada yaşadığı düşünülmektedir. Suedra kentinde ele geçen bir kehanet yazıtında “karışık milletlerin ülkesinde yaşayan siz Suedra Pamfuliyalıları…” denmektedir ki; bu yazıt da kentin toplumsal yapısı hakkında bize bilgi vermektedir.^[19]

Pamfuliya Helenleri, karşılaştırmalı dilbilim metodlarına göre, Anadolu’daki en eski Helen gruplarından birini oluşturmuşlardır. Bunların dilinde Mukenlerin ve Dorların dil özelliklerinden bazılarına rastlanmaktadır. Bu nedenle MÖ 1. binyılın başlarında Anadolu’ya göç etmiş oldukları kabul edilmektedir. Bunlar Anadolu’da karşılaştıkları insanlarla iç içe geçmiş, onların inanç ve çeşitli kültürel özelliklerinden etkilenmişlerdir.

Yalnızca bu Helenlerin değil, genel olarak Pamfuliya’da yaşayan diğer halkların da erken dönem tarihi hakkında pek fazla belge bulunmamaktadır.^[20]

Sonuç olarak, ilk çağlardan Roma İmparatorluğu çağına kadar temelde halklar ve kültürler çerçevesinde ele alınmış çalışmalarda, bölgedeki Eski Çağ incelemelerinin henüz bir doygunluğa ulaşmadığı bellidir. Özellikle Roma öncesi evre açısından yanıtlanması gereken pek çok sorun vardır. Bunların açığa kavuşmasında dil incelemeleri büyük bir yer tutmaktadır. Antalya kenti, tüm Anadolu’da en çok yazılı belgenin ele geçtiği kenttir. Bu niteliğiyle Antalya bölgesi tarih, dil ve arkeolojiincelemeleri için önemli bir merkezdir. Yeniliklere sıklıkla rastlanmaktadır. Son yıllarda Köprüçayı yönünde daha önce örneklerine rastlanmamış olan yeni bir dile ilişkin yazılı kanıtlar bulunmuştur. Bu buluntular bölge incelemelerinin sanıldığından çok daha derin boyutları olduğunu göstermektedir.^[21]

Bergama, Roma ve Bizans dönemleri

Hıristiyanlığın Anadolu’da hızla yayıldığı MS 5.-7. yüzyıllar boyunca Pamfilya ve Likya, Doğu Roma eyaleti olarak önemlerini korumuşlar, hatta MS 2. yüzyıldaki parlak çağlarına yaklaşır derecede, imar görmüşlerdir. 7. yüzyılın ortalarında Arapların sürekli yağma ve saldırıları her iki bölgeyi büyük ölçüde zarara sokmuş, bu duruma engel olmak isteyen Doğu Romalılar, bölgeyi korumak amacıyla özel bir donanma kurmuşlardır.^[22][23] Roma İmparatorluğu’nun bölgeye kesinlikle egemen olmasından sonra, stratejik yerler veya kentlerin bazıları, ufak keşişlikler halinde Doğu Roma İmparatorluğu egemenliği sırasında yaşamalarını sürdürmüşlerdir.

Antalya’nın bugünkü bulunduğu yerde II. Attalos’un zamanında inşâ edilen ilk surların da bu dönemde dikildiği bilinmektedir. MS 130 yılında Roma imparatoru Hadriyanus, Antalya seferi sırasında Hadrian Kapısı’nı yaptırmış, surların doğu bölümünü de onarttırmıştır.

Ayrıca, Rodos, Venedik, Ceneviz korsanlarının talanları, Kıbrıs Krallarının saldırıları ve Haçlı seferi sırasındaki yağmalar, depremler,^[24] bölgenin ekonomik gücü kadar kentleri de yıpratmıştır.^[25] Bu sırada özellikle Rodos ve Cenevizliler koruma ve saldırma için, uygun kıyılarda üsler kurmuşlardır. Antalya, Batı Akdeniz kıyısında stratejik konumuyla önemli bir liman olma özelliğinden dolayı, kurulduğu tarihten başlayarak sürekli istilalara maruz kalmıştır.

Selçuklu dönemi

Konumu bakımından savunma olanakları güçlü olan Antalya, 11. yüzyıl sonlarında Türklerin eline geçti. Kent, 1097’de I. Haçlı seferinin sonrasında yeniden Bizans eline geçmiş bulunuyordu. Türkler, 12. yüzyılın ilk yarısında Antalya önlerine kadar gelmişler, yörede etkili olmaya başlamışlardır. 1148 yılındaki II. Haçlı seferi sırasında buraya gelen Haçlı yazarları, Türklerin şehrin yakınlarına kadar geldiklerini, halkın bu sebeple verimle tarlalarını ekemediklerini belirtir. Bu yüzden şehirdeki halk yiyecek ihtiyacını deniz yolu ile karşılamaktaydı.

Türkler, 1176 Miryokefalon Savaşı’ndan sonra Anadolu’yu yurt edinmeye başladılar. Bu dönemde II. Kılıç Arslan devletinin güçlü temellere sahip olması için çabalıyordu. II. Kılıç Arslan, bunun için oğullarını Anadolu’nun çeşitli yerlerine gönderdi. En küçük oğluGıyaseddin Keyhüsrev’i de 1180 yıllarında fethettiği Borgulu’daki (şimdiki Uluborlu) kaleye ve civarına melik olarak gönderildi II. Kılıç Arslan 1182 yılında Antalya’yı kuşatmış, fakat şehri alamamıştı.^[26]

5 Mart 1207 tarihinde Antalya Selçukluların eline geçti. Şehir teslim alındıktan hemen sonra düzenlemeleri yapılmış, tersane yaptırılmış ve kuzeyde Uluborlu’da olan teşkilatın merkezi Antalya’ya taşınmıştır.^[27] Ancak Antalya’daki ilk Selçuklu hâkimiyeti oldukça kısa sürdü. Denizden yardım alabilecek bir şehirle ilgili deneyimleri olmayan Selçuklular, bir cuma namazı vakti Hıristiyanların, Türklerin üzerine saldırıp büyük çoğunluğunu katletmesiyle şehri kaybettiler. Antalya’nın bu kaybının nedenlerine ilişkin iki görüş bulunmaktadır. Birincisi, Gıyaseddin Keyhüsrev’in ölmesinin (1211) ardından ve Selçuklu şehzadelerinin taht kavgası sırasında şehrin kaybedildiği; İkincisi 1214’te Antalya yöresinin kumandanı Ertokuş’un uç askeriyle Sinop fethine katılmak üzere gidip, şehir askeri bakımdan zayıf kalınca şehrin düşmüş olabileceği ihtimalidir.

Selçuklu sultanı olan İzzeddin Keykavus yeniden bir büyük sefere girişti. Şehir Türkler tarafından 22 Ocak 1216 tarihinde yeniden fethedildi. Türklerin güvenliklerini sağlamak üzere şehrin ikamet sahasını ikiye bölen bir koruyucu sur yaptırıldı. Üzerine de bu fethin sebeplerini ve nasıl gerçekleştiğini belirten kitabeler konuldu. Şehri ikiye bölen bu duvara göre batı kesimi Türk ve Müslümanların, doğu kesimi ise Hıristiyan ve yerlilerin sahası olacaktı. Ancak on sene sonra Antalya, devrin kaynaklarına aksetmeyen bir büyük imar daha görmüştür. Eski surunun 100 metre kadar doğusundan yeni bir sur daha yapılmıştır. Üzerindeki kitabelere göre 1225 tarihindeki bu inşaatın ilk sebebi şehre yeni Türk yerleşmesini sağlamaktır. İkinci sebebinin limanı korumak amacı olduğunu sanılmaktadır.

Bu yıllarda Alâeddin Keykubat, Alaiye’yi (Alanya) fethetmiş, orada önemli inşaatlar yapmıştır.^[28] Alaiye (bugünkü Alanya)’nin de alınmasıyla Selçukluların Akdeniz’de bir deniz birliği, filosu kurmaları gerekmiştir. Antalya’da çalıştırılan veya oluşturulan tersane, ilk Türk deniz varlığının oluşmasını sağlamıştır. Hemen ardından Alaiye’de de bir tersane inşaatına girişilerek Akdeniz’deki Türk deniz güçü oluşturulmuştur. Antalya tersanesinin güvenliğini tam olarak sağlamak amacıyla 1225 tarihinde şehir içinde yeni bir düzenlemeye geçildi. Alâeddin Keykubad, şehrin deniz tarafındaki savunmasını güçlendirmişti. 1243 Kösedağ Savaşı’nı kaybeden II. Gıyaseddin Keyhüsrev, bu defa kara tarafındaki savunmayı, yaptırdığı 1244 tarihli bir burç ile güçlendirdi. Antalya kalesinin içkalesi, Ahmedek’i, limanın doğu yakasında iken, Türk kesiminin de kuzeybatısına (şimdiki adıyla Tophane’ye) taşındı.

Antalya sonraki tarihlerde de Selçuklu Sultanlarının kışlık payitahtlarından birisi olmaya devam etti. Hatta bazen doğudan gelen Moğollar’a karşı bir güvenilir yer olarak tercih ediliyordu. Antalya, güneyde Mısır ve Doğu Akdeniz (Şam dolayları) taraflarıyla ticaret yapan bir yer olarak oldukça etkindi. Devrin kaynakları buradan bir vesile ile bahsederler. Örneğin Saltukname’de de Adalya’dan söz edilmektedir. Mevlana, burada çok Hıristiyan olduğundan söz ederse de, bu ifadeyi, öteki İç Anadolu şehirlerine göre “fazla” dediği düşünülmektedir. Çünkü şehrin içindeki ikamet sahalarına göre, Hıristiyanlar hiç da aşırı bir çoğunluğa sahip değillerdi. Bununla birlikte kentte Frenkler de bulunmakta ve Avrupa ülkeleriyle ticaret yapılmaktaydı.^[29]

Anadolu Türk Beylikleri dönemi

Anadolu Selçuklu Devleti’nin son senelerinde (1300’den sonra) İlhanlılar’ın nüfuzu altına girmesiyle, hüküm ve nüfuzunun kalmaması üzerine, batı ucundaki aşiret uç beyleri toplanarak beylik kurmaya başlamışlardır. Bu sırada 13. yüzyıl başlarında Anadolu Selçuklularıtarafından Yalvaç, Borlu ve Eğirdir taraflarına yerleştirilmiş olan Teke aşiretinin bir kolunu teşkil eden Türkmenler^[30] de 13. yüzyıl sonlarında, başlarında bulunan Hamid Bey’in torunu ve İlyas Bey’in oğlu Feleküddîn Dündar Bey’in liderliğinde hüküm sürdükleri göller havzasında bağımsızlıklarını ilân ederek Hamidoğulları Beyliği’ni kurmuş ve kendisine önce Uluborlu’yu, daha sonra Eğirdir’i merkez yapmıştır.^[31]

Kuruluştan hemen sonra ülkesinin sınırlarını güneye doğru genişleten Dündar Bey, Gölhisar, Korkuteli ve daha sonra memleketin bazı yerlerini gezmeye çıkmış olan Antalya Beyi’nin esir düşmesi üzerine Antalya’yı 1301’de zaptetmiştir.^[32] Dündar Bey, Hamidoğullan Beyliği’nin sınırlarını Germiyan ve Denizli’ye kadar genişletmiş ve Antalya’yı kardeşi Yunus Bey’in idaresine vermiştir.^[33] Böylece Hamidoğulları Beyliği Eğirdir ve Antalya olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Siyasî gelişmeler ve Haçlılarla mücadeleler

Memlûk Sultanı en-Nasır Muhammed’in huzurunda Hamidoğulları beyi Dündar Bey’in oğlu İshak Bey’le yaptığı tartışmadan sonra tutuklanması üzerine, yerine Korkuteli (İstanos) Emîri olan kardeşi Sinânüddin Hızır Bey geçmiştir (1327). Büyük faaliyetlerde bulunan ve kuvvetlerini arttıran Sinânüddin Hızır Bey’in 1332’de 8.000 atlı askeri ile 12 şehir ve 25 kaleye sahip olduğu bilinmektedir. Hızır Bey’in^{^  [34]} ölümünden sonra yerine Dadı Bey, ondan sonrada Mahmut Bey’in oğlu Mübârizeddin Mehmed Bey, Korkutli ve Antalya’yı içine alan Tekeoğulları’nın başına geçmiştir.^[35]

Zincirkıran lâkabı ile tanınan, Sultânu’s-Sevâhil (Sahiller Sultanı) unvanıyla anılan Mübârizeddin Mehmed Bey ömrünü Kıbrıs Frankları ile mücadele içerisinde geçirmiştir. Antalya, 1216’daki Türk kontrolünden üzerinden tam 145 sene 7 ay geçtikten sonra yeniden işgale uğrar. Kıbrıs kralı Pierre I. de Lusignan 24 Ağustos 1361 günü Teke-eli’nin merkezi olan Antalya’yı hücumla zaptetmiştir.

Bunun üzerine Korkud-eli’ne çekilen ve beyliğinin merkezini buraya taşıyan Mehmed Bey Antalya’yı ele geçirebilmek için hazırlıklara başlamıştır. İlk olarak ekonomik boykota başvurarak, Kıbrıslılara yiyecek satılmasını yasaklamış ve onları açlıkla teslime zorlamak istemiştir. Karamanoğlu Alâeddin Ali Bey ile ittifak ederek mücadeleyi sürdüren Mehmed Bey, ertesi sene 45.000 kişi ve 8 kalyon ile Antalya önüne gelip çok şiddetli bir savaş yaptı ise de şehri alamamış, ancak bu savaş sonunda Kıbrıs kralı Hıristiyan devletlerinden yardım istemek zorunda kalmıştır.

Antalya’yı yeniden fethetmek için inat ve gayretle savaşan ve asla mücadeleyi terketmeyen Mehmed Bey bun dan dolayı Teke Bey olarak tanınmış ve Hamidoğulları’nın bu Antalya şubesinde Tekeoğulları olarak şöhret bulmuştur. Yine Mehmed Bey zamanında Anadolu’nun güneyinde Antalya, Finike, Kaş, Kalkanlı, Milli, Gömbe, Elmalı, Korkuteli ve Serik ile sahilde Antalya ve Alanya arasındaki bölge Teke-eli olarak tanınmaya başlanmıştır.^[36]

Antalya’yı geri almaktan asla vazgeçmeyen Mehmed Bey, Memlûk Sultanlığı, Alâiye ve Manavgat emirleri ile irtibat ve ittifaklar kurmuştur. Nitekim 1370’de giriştiği büyük bir kuşatmada muvaffak olamamış ise de, işgalden 12 sene sonra 14 Mayıs 1373 tarihinde Antalya’yı yeniden fethetmiştir. Teke Bey, fethin hemen ardından Antalya kalesinin burçlarına beyaz zemin üzerinde kırmızı Mühr-i Süleyman (altı köşeli yıldız) ve ucunda iki tane zikzaklı yeşil çizgi bulunan bayrağını asmıştır. 14. yüzyılda yaşamış olan İspanyol Fransisken rahibi seyahatnamesinde; Antalya’daki Tekeoğulları’na ait iki bayrak olduğunu ve birinin beyaz zemin üzerinde zikzaklı koyuca çizgiler taşıdığını, diğerinde ise Mühr-i Süleyman bulunduğunu belirtmektedir.^[37]

Mehmet Bey’den sonra yerine oğlu Osman Çelebi geçmiştir. Ancak, Osman Çelebi zamanında Teke Beyliği’nin eski öneminin kalmadığı, hâkimiyetinin ise Antalya ve Korkuteli’nden ibaret olduğu görülmektedir. Devamlı Korkuteli’de oturan Osman Çelebi zamanında, Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid 1390’da, Osman Çelebi’nin oğlu Mustafa Bey’in elinde bulunan Antalya’ya yürümüş ve onun Mısır’a kaçması üzerine şehri ele geçirerek^[I] muhafızlığına Firuz Bey’i getirmiş ve burayı Teke-eli ile beraber önce oğlu İsa Çelebi’ye, sonra da diğer oğlu Mustafa Çelebi’ye sancak olarak vermiştir.^[38] 1397’de Antalya ile Alâiye arasındaki bölge tamamen Osmanlı hâkimiyetine geçmiştir.

1402’de Ankara Savaşı’ndan sonra, Sivrihisar’a gelen Timur’un 10 tümenle gönderdiği Şahruh ve kumandanlarının korkunç tahribi neticesinde Korkud-eli ve Kitir (İğdir) taraflarını, Emir Şah Melik de Antalya başta olmak üzere bütün Teke-eli’ni yağmaladılar.^[39]

Timur, Kütahya’ya geldiği sırada, Teke-eli’ni, Antalya ve Alâiye dâhil, Bursa’dan hapisten kurtardığı Karamanoğlu Mehmed Bey’e vermişti.^[40] Bu suretle Tekeoğullan Beyi Osman Çelebi elindeki Korkud-eli ve Osmanlı hakimiyetindeki Antalya hariç, bu bölgede Karaman hâkimiyeti başlamıştır (1402-1415).^[41]

Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid’in 1402’de Timur’a karşı yaptığı Ankara Savaşı’nı kaybetmesi üzerine Timur’a tabiyetini arzeden Osman Çelebi Bey, Antalya hariç olmak üzere eski beyliğine yeniden sahip olarak Korkuteli’ni kendisine merkez yapmıştır. Yıldırım Bayezid’in 1390’da Korkuteli hariç bütün Tekeeli’ne sahip olması ile beylik Korkuteli’ne taşınmış oldu.

Osmanlı dönemi

Bugünkü Antalya ili sınırlarıyla Osmanlı Devleti’nin buradaki 15. ve 16. yüzyıldaki idari durumu arasında farklılıklar vardır. Bu yüzyıllarda bu bölgede kabaca Alaiye ve Teke Sancakları yer almaktadır.

Ticaret yolları üzerinde bulunmasından dolayı sık sık el değiştiren Antalya, Selçuklular döneminde tersanesi ve limanıyla Antalya çok büyük öneme sahipti. Selçuklular hakimiyetindeki Antalya ile Kıbrısarasında önemli ticari etkinlikler yapılmış ve Selçukluların en önemli ticaret merkezlerinden birisi olmuştur. 13. asrın sonu ile 14. asrın başlarında burası Hamidoğulları’nın Antalya şubesinin eline veyaTekeoğulları’nın eline geçmiştir.^[42] Tekeoğulları döneminde huzur ve gelişme devam etmiş, imar ve kültürel etkinlikler artmıştır.

Tekeoğulları döneminde Antalya ve çevresi bir ara Kıbrıslıların eline geçtiyse de Mehmed Bey veya Teke Bey burayı tekrar almayı başarmıştır. Tekeoğulları Beyliğinin sahip olduğu Teke ili, Osmanlılarıneline 1390–1393 tarihleri arasında geçmiş ve böylece Osmanlı hâkimiyeti başlamıştır.^[43] Teke ili Osmanlıların elindeyken Karamanoğullarının ve ara sıra da bazı Avrupalı devletlerin saldırılarına uğradı. Antalya, Osmanlıların eline geçtikten sonra Anadolu eyaletine bağlandı. Ayrıca, Antalya bir süre şehzade sancağı olarak Osmanlı sancaklarından bir tanesi oldu. Örneğin Şehzade Korkut 1502’den 1511 yılına kadar sekiz sene burada valilik yapmıştır. Antalya’nın Korkuteli ilçesi de ismini Şehzade Korkut’un bu bölgedeki hükümdarlığından aldı. Bu bölgede, Osmanlı idaresi altındayken 1511 yılında ortaya çıkan Şahkulu İsyanı, 16. asırdaki suhte ayaklanmaları ve Körbey isyanı hariç önemli bir olaya rastlanmaz. Ancak bu ayaklanmalar neticesinde yeni fethedilen Modon, Koron gibi adalara büyük sürgünler olmuş, İran’a büyük miktarda göçler yaşandı. Bunlarla birlikte, bazı olumsuz davranışta bulunanlar daha sonraki yıllarda yani Kıbrıs’ın fethiyle birlikte buranın iskânı ve imarı amacıyla sürgün edildiler. Bu tür olaylar buranın siyasi, sosyal, kültürel ve nüfus yapısını etkiledi.

Teke Sancağı’nın kuruluşunda özellikle coğrafi konumu ve tarihi şartlar önemli rol oynamıştır. Yine bu sancağın gelişmesinde eski çağlardan beri önemli ticaret yolları üzerinde bulunması da etkili olmuştur. Bu bölge Osmanlı egemenliğine geçince Anadolu eyaletine bağlanmış ve 19. yüzyıla kadar bu şekilde devam etmiştir. Tanzimat’ın ilanı ile başlayan idari düzenleme sonucunda Teke Sancağı, Karaman eyaletine; 1865 yılında çıkarılan Vilayet Nizamnamesiyle de Konya vilayetine bağlandı. Bu dönemde Teke Sancağı’nın Antalya, Akseki, Alaiye ve Kızılkaya’yla birlikte beş kazası bulunmaktaydı. Bunun sonucunda daha önce sancak olan Alanya ve kazaları Teke Sancağı’na bağlandı. 1890 yılı kayıtlarına göre Teke Sancağı’nın, İstanos, Bucak, Kızılkaya, Beşkonak, Millü, İğdir ve Serik nahiyelerinin bağlı olduğu Antalya kazası, İbradı nahiyesinin bağlı olduğu Akseki kazası, Finike nahiyesinin bağlı olduğu Elmalı kazası ile Kaş kazasından oluştuğu görülmektedir. 1902 tarihinde Teke Sancağı, Antalya, Akseki, Alaiye, Elmalı ve Kaş kazaları ile 11 nahiye ve 524 köyden meydana gelmekteydi. Daha sonra yine bazı düzenlemeler yapılmış ve günümüze kadar gelinmiştir.^[44]

Antalya Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde Konya’dan ayrılıp bağımsız bir sancak olma özelliği kazandı.^[45]

Şah Kulu Ayaklanması

Ana madde: Şahkulu İsyanı

1511 yılında çıkan bu ayaklanmadaki neden, tarihi kaynaklarda adı “Karabıyıkoğlu”, “Şeyhoğlu” veya “Şeytankulu” olarak da zikredilen ama daha çok Şah Kulu veya Şah Kulu Baba Tekeli diye de tanınan kişidir. O, Şah İsmail’in babası Şeyh Haydar’ın halifelerinden Hasan Halife’nin oğludur ve Teke sancağındaki Istanos’a bağlı Yalınlı^[46] veya Kızılyaka köyündendir.^{^}

Körbey Ayaklanması

Teke yöresinde sosyal karışıklıkların her dönemde meydana gelmiştir. Çünkü yörede 17. yüzyılda da önemli bir olay meydana geldi. Celali isyanları zincirinin bir parçası olarak bilinen bu olay, 17. yüzyılın ortalarında Antalya mutasarrıflığı yapmakta olan ve Körbey lakabı ile tanınan Mustafa Paşa tarafından 1659 yılında çıkartıldı. Mustafa Paşa, elindeki servetine ve Antalya kalesinin savunma açısından sağlamlığına da güvenerek, devletin o dönemde içinde bulunduğu şartları istismar ederek isyan etmiştir. İsyan hareketi üzerine karadan ve denizden gönderilen kuvvetler sayesinde, Antalya kuşatılarak top ateşine tutuldu ve kale içerisinde mahsur kalan halk, en sonunda kaleyi hükûmet kuvvetlerine teslim etmek zorunda kaldığı gibi, Mustafa Paşa’yı da isyanı bastırmakla görevli Köse Ali Paşa’ya verdi. Mustafa Paşa’nın ise, donanma gemilerinde boğularak öldürüldü, ona bağlı olanlar da, daha sonra teker teker idam edildi.^[47]

Milli Mücadele dönemi

1919 yılı Türk Milleti’nin en karanlık yıllarından biriydi. Birinci Dünya Savaşı’na gidenlerin ancak yüzde üçü geri gelmişti. Onlar da, ya kolsuz ya bacaksız veya alil ve âmâ bulunuyordu. Dayanabilen bütün kuvvetler bitmişti. Savaştan sonra yapılan Mondros Ateşkes Antlaşması’yla Antalya ve çevresi İtalya Krallığı’na verilmişti. Bu dönemde işgalciler istedikleri gibi Anadolu’yu istilâ ediyor, Anadolu limanları İtilaf Devletleri’nin gemileri ile dolmuş, kara kısmında İtilaf Devletleri askeri okulları boşaltıyor, askerî daireleri yıkıyor, yakıyor; ilçe ve köylerde dolaşıyordu.^[48]

Antalya yöresinde Yörük Ali Efe’nin evinde kentin ileri gelenlerinden bir grup, Antalya Rumlarının dışarıdan ufak bir yardım gördükleri takdirde isyana kalışarak memleketin İtilaf kuvvetlerine teslim olacağı tehlikesine karşı Antalya’yı korumak konusunda toplantı yapmaya karar verirler, ancak yapılan toplantılardan bir sonuç alınamaz.^[49] Bir müddet sonra Anadolu’nun çeşitli yerlerinden bölgesel savunma cemiyetlerinin kurulduğunun duyulması ve 19 Mayıs 1919 günü Samsun’dan gelen haberler Antalya’da bir savunma cemiyeti kurulması fikrini yeniden gündeme getirir.^[50]

Antalya Müdafaa-i Heyeti Milliye Cemiyeti

Aralarında Müftü Yusuf Talat, belediye Reisi Hüsnü Karakaş’ın bulunduğu bir grup kurulacak derneğin şekli hakkında mutasarrıfla görüşmeleri gerekiyordu. Mutasarrıf Cemal Bey, bu yeni icat edilen cemiyetten ürkmüş olmalı ki bir türlü bu fikre yanaşmıyor ve görüşmek isteyen grubu reddediyordu. Çok uzun uğraşlar sonucunda hasta yatağındaki mutasarrıf Cemal Bey’in kendini kapattığı eve giren dernek yanlıları ülkenin başına gelen felâketten bahis ile ne yapmak, ne gibi tedbirler almak lazım geldiği hakkındaki Ziraat Müdürü Akif Bey’in ateşli sözlerine karşı yatakta yatan Cemal Bey coşarak doğruldu ve Ben milletimle beraberim, ne yapmak lazımsa beraber düşünerek yapalım dedi. Bu sözden memnun kalan heyet toplandı ve Belediye Dairesi’nin bir odasında “Müdafaa-ı Heyeti Milliye Cemiyeti” unvanı ile faaliyete girişti.^[51] Bu cemiyet 4 Eylül 1919’daki Sivas Kongresi’ndeki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri kurulması kararı uyarınca bu cemiyetin bir kolu olarak Antalya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adını aldı.^[52] Dernek 4 yıl 24 gün çalıştıktan sonra üzerine düşen vatani görevini tamamlamış olarak kapanış belgesini Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne sundu. Dernek başkanı Gazi Musfata Kemal Paşa 11 Haziran 1923 tarihinde derneğin kapanış belgesini uygun bulup onayladı.^[53]

Büyük Taarruz’da Antalya

Ana madde: Büyük Taarruz

26 Ağustos’ta Türk Ordusunun saldırıya başlamış olduğu ufak tefek haberlerle duyuldu. 29 Ağustos’ta Afyonkarahisar’ın Türklerin eline geçmesi haberinin şehre gelmesi Antalya’daki Türkleri sevindirdi. 30 Ağustos Zaferi, Dumlupınar Yunan mevziilerinin düşmesi; sevinç dalgası ile Türkler kutlamalara başladılar. Ayrıca Türkler zaferi kutlarken, bir yandan da geceleri çiftliklerin civarında İtilaf kuvvetlerinin bir çıkartma yapması ihtimalini önlemek için hazırlıklar yapılmıştı.

7 Eylül günü zafer kutlanmak için Mavnacılar Cemiyeti iskelede tertip ettikleri gece deniz eğlencesine bütün alay subaylarını davet ettiler. Üç gün sonra Türk ordusunun 9 Eylül’de ve saat 10’da İzmir’e girildiği haberi alındı. Eğlencelere Rumlar da ayrıca bir şenlik tertip ederek sokakları dolaşmış, “Yaşasın Türkler ve Ordu, Kahrolsun düşmanları” diye bağırmışlardır. Merkez Kumandanlığı önünde büyük bir zafer kemeri kuruldu. Bütün halk ve asker tarafından resmi geçit yapıldı, nutuklar söylendi, şiirler okundu, sabaha kadar eğlenildi.^[54]

11 Eylül’de Antalya’da zafer alayı tertip edildi. Önde bir subayın idaresinde bir manga asker sancak ve süngülü muhafızları, alay kumandanı kaymakam Mehmet Ali Bey, bir bölük askerin ortasında mektepler zafer arabası, cemiyetler ve halk. Gece fener alayları sabaha kadar devam ettirildi. O gün Balıkesir ve Bursa’nın ele geçirildiği haberleri de alındı. 12 Eylül’de dahi depo alayı ayrıca zaferi kutlamak için bir eğlence düzenledi. Bu eğlence, Şarampol’deki Talim Meydanı’nda yapıldı. Gece Şarampol’den başlayıp Fener Mevkii’nde sonuçlanan bir fener alayı yapıldı. Kutlamalar askeri yürüyüşler ve müsamereler Kasım ayına kadar sürdü.^[55]

Türkiye Cumhuriyeti dönemi

29 Ekim 1923’ten sonra ülkenin tamamında olduğu gibi Antalya’da da pek çok değişim göstermiştir. Osmanlı döneminde sancak olan bölge cumhuriyet dönemiyle birlikte il haline gelmiştir. 1923-50 döneminde küçük ölçeklerde gelişen ilin nüfusu özellkle de ilin merkezinin nüfusu 1950 yılından sonra yoğun göç almaya başlamıştır.

Antalya’da 1950-60 yılları arası dönem; sanayileşmenin başlamasıyla birlikte kırdan kente göçle gelen nüfus artışının görüldüğü, bunun sonucunda daha iyi iş, daha iyi çalışma, dinlenme ve barınma arzularıyla kente gelen kişilerin bu ihtiyaçlarına cevap verecek kenti kurma çabalarının görüldüğü bir zaman sürecidir. Kentte 1950’den sonra da artarak devam edecek olan göçün, mekânda yaratacağı sosyal, kültürel ve fiziksel değişimler de bu dönemde yavaş yavaş başlamıştır.^[56] Kentte 1960-70 yılları arası dönemde, kentleşme hareketlerinin mekânsal etkileri görülmeye başlanmıştır. Bu dönem, üretimde farklılaşmayı getiren, sosyo-ekonomik ve kültürel değişime yol açan yeni bir yerleşme biçimlenmesinin başladığı dönem olması açısından önem taşımaktadır. 1960-1965 yılları arasında Kalekapısı çarşısı oluşmuş, 1965-1970 yılları arasında, Kalekapısı ile Belediye işhanı arasında, caddenin güneyinde bugünde kullanımı devam eden ticaret fonksiyonları yerini almıştır. 1970 yıllarında Vakıf İşhanı yapılmıştır. Doğal ve kültürel kaynak potansiyeli yüksek bir kent olan Antalya’nın 1969 yılında turizmde öncelikli alanlar olarak belirlenmesiyle planlama ve yatırım önceliği artmıştır. 1960-70 dönemi Antalya’nın hızlı nüfus artışı ve kentleşmeden doğan sosyal, kültürel ve mekansal değişimlere hazırlıksız yakalandığı bir süreçtir.^[57]

1974 yılından itibaren Antalya’da, güney kısmının turizm alanı ilanı ve altyapı çalışmalarının başlaması, liman inşaatının tamamlanması, havaalanı kapasitesinin arttırılması, eski liman ve Kaleiçi projesinin uygulamaya konulması, Fethiye-Kaş yolunun yapılması, Antalya’nın ülke çapında çok önemli bir turistik merkez işlevi yüklenmesi sonucunda kent 1970’lerden 1990’lı yılların sonuna kadar düzensiz bir şekilde yapılaşmıştır. Antalya kent yapısı özellikle 1990’ların sonundan başlayarak önceki döneme göre daha fazla göç almış ve bu da şehirdeki doğal dokunun bozulmasına, konut talebinin artmasına ve kentin kalabalıklaşmasına sebep olmuştur.^[58]

Atatürk’ün Antalya ziyaretleri

Türkiye Cumhuriyeti kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ilki 6 Mart 1930’da olmak üzere 3 kez Antalya’yı ziyaret etmiştir. Atatürk’ün ilk Antalya ziyareti Türkiye ile İtalya Krallığı arasında yakın zaman önce doğan politik sorunların sonucunda gerçekleşmiştir.

İtalya’da iktidarda bulunan ve Doğu Akdeniz’de kendine üsler arayan Benito Mussolini’nin Türkiye’ye atadığı büyükelçi, Mustafa Kemal’le yaptığı görüşmede ülkesinin Antalya ve Muğla çevresinde bazı hakları olduğuna sözü getirir. Bunun üzerine Mustafa Kemal büyükelçiden iki dakikalık izin isteyerek yan odaya geçer. Gazi Mustafa Kemal odaya döndüğünde üzerinde Kurtuluş Savaşı sonunda mareşal apoleti takılmış üniformasıyla içeri girer, makamına oturur ve büyükelçiye dönerek: “Buyurun sayın büyükelçi, sizi dinliyorum.” der.^[59] Bu olaydan kısa bir süre sonra Antalya’ya gelmek için yola çıkan Mustafa Kemal, uluslararası politika yönünden oldukça kritik dönemde şehre gelmiş ve ülkesinin güney kıyılarındaki kentlerine verdiği önemi göstermiştir.

Altı günlük ilk ziyareti sırasında Antalya’nın çeşitli yerlerini görmüş ve incelemelerde bulunmuştur. Antalya’yı ne kadar beğendiğini 8 Mart 1930 günü gezisi sırasında Lara’dan Beydağları’na bakarken “Hiç şüphesiz ki Antalya, dünyanın en güzel yeridir.” sözüyle ifade etmiştir. 11 Mart günü ilk ziyaretini tamamlayan Mustafa Kemal aynı günün akşamı Ankara’ya dönmüştür. Bu ziyaret sırasında Atatürk’ün kaldığı ev günümüzde Antalya Atatürk Müzesi olarak hizmet vermektedir.

Atatürk’ün ikinci ziyareti 26 Ocak 1931 tarihinde başladığı yurt gezisinin bir parçası dahilinde gerçekleşmiştir. Seyahati, 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı ve Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması sonuçlarını uzman bir heyet ile yerinde tetkik etmek ve yapılması gereken işleri tespit edilmek üzere yapılmıştı. Bu amaçla 8 Şubat 1931’de Ege Vapuru ile İzmir’den Antalya’ya yola çıkıp 10 Şubat 1931’de sabah Antalya’ya geldi. Deniz motoru ile iskeleye çıkan Atatürk buradan alay karargahına, hükûmet konağına, belediyeye ve Cumhuriyet Halk Fıkrası’nı ziyarette bulunarak, memleket işleri üzerinde yetkililerle uzun uzun görüştü. Buradaki görüşmelerini tamamlayan Atatürk, Silifke’ye hareket etti.^[60]

Mustafa Kemal Atatürk’ün Antalya’yı üçüncü ve son ziyareti 18 Şubat 1935 tarihinde gerçekleşti. İstanbul’dan Ege Vapuru ile hareket eden Atatürk, 16 Şubat 1935 tarihinde Çeşme önlerinde Zafer torpidosuna geçti. Aynı torpido ile Alanya’ya doğru hareket etti. 18 Şubat günü Alanya’da üç saat kadar kaldıktan sonra öğleye doğru Antalya’ya geldi. Atatürk Antalya’ya üçüncü kez adımını attığında, tıpkı ilk gelişinde olduğu olduğu gibi Türkiye ile İtalya Krallığı arasında yeni bir siyasi kriz yaşandı. İtalya liderliği devam eden Mussolini,savaş gemilerini bir süredir Antalya yakınlarına demirletmiş durumdaydı. İtalya hava kuvvetleri de Antalya üzerinde uçuşlar yapmaktaydı. 18 Şubat gün boyunca şerefine çeşitli etkinlikler düzenlenen Atatürk, günün akşamında yemek masasında bu konuyu yetkililerle tartışırken, Türk Hava Kuvvetleri pilotlarından İtalyan deniz güçlerine intihar saldırısı düzenlenmesini istemişti.^{[kaynak belirtilmeli]} Bu istek kabul pilotlarca kabul edildi. Mustafa Kemal, ertesi gün (19 Şubat) Afet İnan ve beraberindeki heyetle birlikte Ege Vapuru’na binerek Antalya’dan ayrıldı.^[61] Atatürk ve pilotlar arasında geçen bu yazışmaların da ulusal ve uluslararası kamuoyuna ulaşmasına izin verildi. Kısa bir süre sonra İtalyan hava ve deniz kuvvetleri Akdeniz’in güneyine çekildiler.

Coğrafya

Konumu ve sınırları

Antalya ili Türkiye’nin güneybatısında 29° 20’-32°35’ doğu boylamları ile 36° 07’-37° 29’ kuzey enlemleri arasındadır. Güneyinde Akdeniz ve kuzeyinde denize paralel uzanan Toroslar ile çevrili olup, doğusunda Mersin, Konya veKaraman, kuzeyinde Isparta ve Burdur, batısında Muğla illeri ile komşudur. İlin yüz ölçümü 20.815 km² kadardır. Bu Türkiye yüz ölçümünün % 2.6’sı kadarına karşılık gelir. Akdeniz Bölgesi’nin batısında bulunan Antalya ili, bölge yüzölçümünün ise % 17.6’sını oluşturur.

İl arazisinin ortalama olarak %77.8’i dağlık, %10.2’si ova, %12’si ise engebeli bir yapıya sahiptir. İl alanının 3/4’ünü kaplayan Torosların birçok tepesi 2500-3000 metreyi aşar. Batıdaki Teke yöresinde geniş platolar ve havzalar yer alır. Çoğunlukla kireçtaşlarından oluşmuş bu dağlar ve platolar alanında, kireçtaşlarının erimesiyle oluşmuş mağaralar, düdenler, su çıkaranlar, dolinler, uvalalar ve daha geniş çukurluklar olan polyeler gibi büyüklü, küçüklü karst şekilleri çok yaygındır. İlin topoğrafik yönden gösterdiği değişkenlik gerek iklim, gerek tarımsal gerekse demografi ve yerleşme yönünden farklı ortamlar yaratmaktadır. Ayrı özellik gösteren bu alanlar sahil ve yayla bölgesi olarak tanımlanır.^[62]

İklim

Antalya ili iklimi genel olarak Akdeniz iklimine girmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı olarak ifade edilen iklim tipi diğer bir değişle “Mutedil Deniz ve Sıcak Deniz İklim Sınıfı”na girer, daha iç kesimlerde ise “Soğuk Yarı-Kara İklim” tipi görülmektedir. Yazın ortalama sıcaklık 28-36 ° derece arasındadır. Öğle saatlerinde termometrenin 40 ° derecenin üzerine kadar çıktığı görülür. Ocak ayında ise sıcaklık ortalama 10-20 ° derece arasında değişir. İle kar düşmez. Don hemen hemen hiç olmaz. Yağış olmadığı günler hava açık ve güneşlidir. İlde yıllık ortalama nispi nem %64 civarındadır.

Antalya’nın kıyı bölgesinde yazlar hem uzun hem de sıcaktır. Kışlar bile ılığa yakın serinlikte geçer. Yazın hiç görülmeyen yağmur, Aralık, Ocak ayları ile çok nadir olarak ilk ve sonbahar aylarında sağanak halinde yağar. Yılın ancak 40-50 günü kapalı ve yağışlıdır. Antalya, yılda ortalama 300 güneşli günü, 18.7 derece yıllık sıcaklık ortalaması ile yılın 12 ayı turizm hareketlerine açık, ender bölgelerden birisidir. Yılın dokuz ayı denize girilebilir.^[63]

Antalya’da ölçülmüş günlük en yüksek yağış miktarı: 232.8 kg/m2; günlük en hızlı rüzgar: 155.5 km/sa ve en yüksek kar kalınlığı 5.0 cm’dir.^[64]

Depremsellik

Antalya, Türkiye Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi’nin hazırladığı Deprem Riski Haritası’nda Antalya ikinci dereceden deprem bölgesidir. Antalya’nın batısındaki Elmalı ilçesinden geçen Helen Yayı’nın uzantısı bulunmaktadır. Bu hat Burdur-Ispartahattında çeşitli kırıklar oluşturmuştur. Buradaki deprem riski olan yerler Antalya çevresinde olduğu için Antalya ikinci dereceden deprem bölgesi sayılmaktadır. Ama Antalya merkezli bilinen çok büyük bir deprem yoktur. Sadece 11 Nisan 1977’de yerin 93 km derinde meydana gelen 4.6’lık deprem ^[65] ve Antalya’da 28 Aralık 2013 günü saat 17.21’de 6.0 büyüklüğünde deprem olmuştur.^[66]

Yerbilim

Antalya’da değişik yaşta ve nitelikte kayaçlar vardır. Görünür temelde paleozoyik yaşlı, kristalen şist, fillat, mermer ve kireç taşları vardır. Alanya’nın kuzeyinde yaygın olarak yüzeyleyen bu kayaçlar şiddetli tektonik olayların etkisiyle kıvrılmış ve kırılmıştır.

Dağlık kesimlerde mesozoyik ve tersiyere ait formasyonlar bulunur. İlin büyük bir kesiminde yayılım gösteren mesozoyik formasyonlar, kireç taşı, marn, filis ve serpantinden oluşmuştur. Üzerinde karstik şekillerin tipik olarak izlendiği kireçtaşları gri renkli, çok çatlaklı ve boşlukludur. Kuvaternere ait alüvyon ve pliyo kuvaterner traverten ise Antalya ovası’nda tipik olarak izlenir. Sahada deniz altında da devam eden travertenlerin toplam kalınlığı birkaç yüz metreyi geçer ve kireç taşlarında olduğu gibi karstiktir.^[67]

Bitki örtüsü

Kıyıdan 500–600 m. yüksekliğe kadar olan yerlerde aşırı yaz kuraklığına uyan, kışın da yeşil kalan makiler egemendir.

Boyları 3–5 m.yi geçmeyen bu bitkiler arasında delice, kocayemiş, sandal, yabani çilek ve zakkum en yaygın olanlarıdır. 600-1.200 metre arasında, kızılçam ve meşelerin egemen olduğu, karışık ormanlar ya da yamaç ormanları ortaya çıkar. Kızılçamların aralarında yer yer meşelikler, daha yükseklere doğru halep çamı ile karaçamlar görülür. 1.200-2.100 metre arasında ise yüksek ormanlar diye adlandırılan ve sedir, köknar, sarıçam, kayın ve çeşitli ardıçtürlerinden oluşan orman kuşağı yer alır. Özellikle Batı Toroslar’da saf sedir ormanları vardır. 2.000 metrenin üstünde iğne yapraklı ağaçlar seyrekleşir ve bodurlaşır. Bu alan 2.100-2.300 metrede sona erer ve alp çayırları denen, renkli çiçeklerle bezenmiş, yazları kurumayan yüksek otluklara geçilir. Teke Yaylası’ndaki yüksek ovalarda meşe ormanlarının tahribi sonucu oluşmuş bozkır bitkileri yetişir. Genişliği 946.466 hektarı bulan Antalya ormanlarındaköknar, meşe, dişbudak, karaağaç, kocayemiş, çınar, ahlat, ıhlamur, yabani ve aşılı zeytin, kermes meşesi, mazı meşesi, sandal, sakız ağacı, mersin, tespih ağacı, defne, akça kesme, hayıt, zakkum, harnup, kayacık, funda, ladin, çılbırdı, cehri, katırtırnağı, kekik, patlangaç, sütleğen, dikenli mersin, deve dikeni, ballı baba, alev doda, adaçayı, safran, kanada şifa otu, tokuz otu, çakır dikeni, çiriş otu, kuşkonmaz, krizantem gibi ağaç ve ot cinsleri bulunur.^[68]

Direy

Antalya bölgesinin ılıman iklim özelliklerine sahip olması ve bitki örtüsü çeşitliliği, yaban hayatının zenginliğini de beraberinde getirir. Geyik, tilki, sansar, sincap, alageyik, yaban keçisi, çakal, sırtlan, kurt, ayı, keklik, bıldırcın, üveyik,yaban güvercini, çulluk, turaç, karatavuk, sarıasma ve turna Antalya ilinin yaban hayatını oluşturan canlıların bir kısmıdır.^[69]

Antalya’nın Ekonomisi

Antalya şehrinin ekonomisinde turizm, ticaret ve tarım ön planda olup sanayi faaliyetleri de son dönemde gelişme gösteren faaliyetlerdendir.^[70] Bunun dışında Antalya’da hayvancılık, madencilik gibi diğerlerine göre daha az yönelinen kollarda iş faaliyetleri de sürdürülmektedir.

Ticaret

Antalya’da 1970’li yıllara kadar belirli bir seviyede kalmış olan ticaret sektöründe bu tarihten sonra çeşitli hareketlenmeler olmuştur. 1980’lerde gelişen turizm hareketi ile birlikte de konaklama ve dinlenme tesisleriyle değişik türde lüks mağazalar açılmıştır. Teknolojinin de kullanımını yaygınlaşmasıyla tarım ve sanayide üretimi artırmış, ticari piyasa oldukça hareketlenmiştir.

Antalya’da ticaretteki en etkili kuruluş Antalya Ticaret ve Sanayi Odası’dır (ATSO). Üye sayısı 10.000’i geçen ATSO kadar önemli olan diğer kuruluşlar: Antalya Ticaret Borsası ve Antalya İhracatçılar Birliği’dir.^[71]

Antalya’daki ticaret sektörü, toplam gelirlerin %34’ünü oluşturan önemli bir ağırlığa sahiptir. Antalya’da ihracatın %67’si ve ithalâtın %60’ı Avrupa Birliği üye ülkeleri ile gerçekleşmektedir.^[72]

Antalya Serbest Ticaret Bölgesi

Türkiye’de serbest ticaret bölgesine olanak veren yasanın 1985 yılında çıkmasından bu yana Türkiye’de 21 serbest ticaret bölgesi kurulmuştur. Bunlardan ikincisi olan Antalya Serbest Ticaret Bölgesi 14 Kasım 1987 tarihinde faaliyetlerine başlamıştır.^[73] Şu an 607.130 m²’lik bir alanda etkinlik gösteren Antalya Serbest Ticaret Bölgesi, Antalya’nın Konyaaltı belediyesi sınırları içinde bulunmaktadır.

Antalya Serbest Ticaret Bölgesi, Bakanlar Kurulu kararınca işletmesi özel sektöre verilmiştir. Bu amaçla %36’sı kamuya geri kalan %64’lük kısmı ise ASBAŞ’a (Antalya Serbest Bölge İşleticisi A.Ş.) verilmiştir.

Sanayi

Antalya, Türkiye’nin gelişmişlik düzeyine göre 10. ili olmasına rağmen^[74] sanayi alanında Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Bunun temel nedeni olarak Antalya’da turizmin ve tarımın ön planda olmasıdır. Ayrıca Antalya bu iki ekonomik faaliyetle sanayileşmenin yarattığı hava kirliliği gibi durumların yaşanmadığı bölgelerdendir.

1950’li yıllarda Sümerbank ve Antbirlik tesisleriyle başlayan sanayileşme girişimleri sonucunda Antalya’da yaklaşık 200 sanayi siciline sahip firma bulunmakta olup bunlardan 63’ü Antalya Organize Sanayi Bölgesi’nin kontrolündedir.^[72] 1961 yılında kurulup Antalya’nın ilk sanayi kuruluşlarından olan ve kurulduğu bölgeye Dokuma ismini veren Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası ise 17 Kasım 2004 tarihinde faaliyetlerini durdurmuştur.^[75] Döşemealtı’ndaki Organize Sanayi Bölgesi ve Konyaaltı’nda bulunan Serbest Bölge dışında, Antalya şehir merkezinde üç sanayi sitesi bulunmaktadır. Bunlar: Akdeniz Sanayi Sitesi, Yeşil Antalya Sanayi Sitesi ve Antalya’daki en eski sanayi sitesi olan Sanayi Çarşısı’dır.

Sanayi sektörünün gayrisafi hasıla içindeki payı Türkiye genelinde %28 iken, Antalya’da %7 düzeyindedir. Antalya ili millî geliri içerisindeki sanayi payı sadece %4,3 gibi bir oranda kalmaktadır.^[72]

Antalya Organize Sanayi Bölgesi (AOSB)

1976 yılında Bakanlar Kurulu’nun verdiği onayla yapımına başlanan ve Antalya’da turizm sektörünü destekleyecek sanayi yatırımlarının da bulunması gerekliliğinden kurulan Antalya Organize Sanayi Bölgesi, tarıma ve turizme uygun olmayan arazilerde sanayi oluşumu için, gerekli her türlü altyapının hazırlanması ve bakımı, çalışanlar için gerekli sosyal aktivite alan ve tesislerinin düzenlenmesi, tüm dönemlerde, hizmette kalite ve devamlılığın sağlanması amacı taşır.

Antalya Organize Sanayi Bölgesi, bir yıl iki aylık bir sürenin ardından tamamlanıp 370 hektarlık bir alanda etkinlik göstermeye başlamıştır. Kurulduktan 6 yıl sonra kurulduğu arsa üzerinde bir hata tespit edilmiş ve etkinlik alanı 310 hektar daraltılarak 60 hektara indirilmiş, ama 1998 yılında bu sorun aşılmış ve yeniden 370 hektarlık bir alanda etinliklerine devam etmiştir. 2005 yılında çevresindeki 294 hektarı da bünyesine katarak 664 hektarlık bir alan yayılmıştır.^[76]

Antalya—Burdur karayolunun 26. kilometresinde bulunan Organize Sanayi Bölgesi 2 batıda ve 1 doğuda olmak üzere toplam üç giriş kapısına sahiptir. %84.86’lık bir doluluk oranına sahip Antalya Organize Sanayi Bölgesi’nde 179 firmaya ait 208 adet alan tahsis edilmiştir.^[77]

Tarım

Antalya ili sahip olduğu Antalya Ovası ile tarımsal potansiyel ve ekolojik uygunluk açısından Türkiye tarımında önemli bir yere sahiptir. Antalya topraklarının beşte birinde tarım yapılan bir bölgedir.^[78]

Antalya’da tarım yapılan yerleri kıyı kesimi ve kıyıdan uzak kesimler olarak ayırırsak kıyı kesminde portakal, muz, avakado gibi tropikal bitkilerin yetiştirilebilmesinin yanında sera tarımına da uygundur. Ama kıyıdan uzak kesimlerde iseelma, armut, ayva gibi soğuğa dayanıklı meyve türleri yetiştirilebilir. En çok yetiştirilen tarım ürünlerinin başında domates, hıyar ve portakal gelir.

Antalya ili yıllık 3.368.357 ton sebze üretimiyle Türkiye’deki üretimin %13,4’ünü; 1.011.917 ton meyve üretimiyle Türkiye’deki üretimin %6,06’sını karşılar. Diğer bitkisel kalemler gözönüne alındığında Antalya, Türkiye’nin yıllık tarım ihtiyacının %4,41’ini karşılar.^[79]

Kentin hızlı gelişmesine paralel bir süreç yaşayan tarım sektörü kendi yapısında da derin değişimlere uğramıştır. 1970 yılında nüfusun dörtte üçü tarımsal sektörlerden geçiniyorken 2000 yılında bu oran %49’a düşmüştür.^[80]

Hayvancılık

Antalya şehirinde hayvancılık çok yaygın olmayan bir ekonomik faaliyettir. Merkeze bağlı köylerde daha çok küçükbaş hayvancılık yaygındır, çünkü arazi yapısı küçükbaş hayvancılığı için uygundur. Antalya’daki 509.335 küçükbaş hayvan ülkedeki hayvanların %1.7’sidir. Büyükbaş hayvancılık daha çok şehir merkezi dışındaki yüksek bölgelerde yapılmaktadır. Antalya’daki 120.016 büyükbaş hayvan Türkiye’deki hayvanların yüzde %1,1’dir. Antalya’daki kümes hayvancılığı hayvan sayısı olarak küçükbaş ve büyükbaş hayvancılıktan fazla olsa da Türkiye’deki kümes hayvancılığının %0,24’üne denk gelir.

Antalya’da arıcılık, gezginci arıcılık şeklinde yapılmaktadır. İldeki kovan sayısı Türkiye’nin %2,4’üne denk gelir. İpek böcekçiliği ise Antalya’nın ülke ekonomisine en çok katkıda bulunduğu hayvancılık kalemidir. Buna göre yıllık açılan 905 kutu, Türkiye üretimi’nin %16’üdür.^[81]

Balıkçılık

Antalya’da balıkçılık etkinlikleri ve verimi kıyı kenti olmasına rağmen Türkiye ortalamasının altındadır. Yıllık alabalık, çipura ve levrek üretiminin toplamı ülke üretiminin %1.36’sıdır.^[82] Bunun yanında 2005 yılındaki bir genelgeyle uygulanan Türkiye İç sularını Balıklandırma Projesi kapsamında kent merkezinin kuzeyindeki Kepez Su Ürünleri Üretme İstasyonu’nda ise balık çeşitlerinin artırılması yönünde çalışmalar yapılmaktadır.^[83]

Turizm

Antalya Türkiye’de İstanbul’la birlikte turizmin lokomotifi konumundadır. Antalya, dört mevsimde de turizm olanaklarının ve tesislerinin olduğu bir ildir. Antalya’da kültür turizmi başta olmak üzere deniz, spor, sağlık, kış, kongre, yayla, mağara, kamp ve inanç turizmi yapılabilmekte bu turizm seçenekleri için tesisler bulunmaktadır.^[84] 2010 yılı turizm istatistiklerine göre Antalya, dünyada en çok ziyaret edilen dördüncü il durumundaydı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Antalya’da kültür turizminin ağırlıklı olarak yapılacağı yerler Antalya’nın batıdaki Kaş’tan doğudaki Gazipaşa’ya kadar uzayan kıyı şeridinin çeşitli yerleridir. Bu bölgede onlarca antik kent, tarihi yapı, tarihi cami ve kiliseler bulunmaktadır.^[85] Antalya’da deniz turizmi de yine kıyı şeridi boyunca yapılmaktadır. Bu bölgede kıyı turizmiyle beraber deniz turları da yapılabilmektedir. Deniz turizminin en bilinen noktaları Kleopatra, Konyaaltı ve Lara plajlarıdır.^[86]

Spor turizmi bakımından Antalya popüler sporlara evsahipliği yapan bir ildir. Başta futbol, tenis, ve golf olmak üzere her yıl yüzlerce sporcu ve takım Antalya’yı tercih etmektedir. Antalya, bu sporların tesislerine sahip olduğu gibi sporculara ve yetkililerine verilen seminerlere de ev sahipliği yapmaktadır. Antalya, 2009-2010 döneminde judo, halter, eskrim, voleybol, badminton ve benzeri pek çok alanda 39’u uluslararası, 66’sı ulusal, 27’si millî takım kampı ve 45’i kurs ve seminer olmak üzere toplam 177 etkinliğe ev sahipliği yapmıştır. Ayrıca Antalya 2003-2008 yılları arasında Dünya Ralli Şampiyonası’na ev sahipliği yapmıştır.^[87]

Antalya yaz turizmiyle öne çıksa da kış turizminde de ülkenin önde gelen illerindendir. Antalya’daki Saklıkent Kayak Merkezi ve Alanya’daki Akdağ Kış Sporları Turizm Merkezi Antalya’yı kış turizminde önde tutan tesislerdir.^[88]

Kongre turizmi bakımından Antalya ulaşımın kolaylığı ve ulaşım imkânlarının çeşitliliği pek çok turizm ve dinlenme imkânı sunması ve toplamda 106.000 koltuğu aşan bir kapasitesi ile dünyanın her tarafından gelecek konuklar için önemli toplantıların yapılabileceği olanağa da sahiptir.^[89]

Dar bir alanda hem denize hem de büyük yükseklikteki dağlara sahip olan Antalya’da yayla turizmi de Finike’den başlayarak Alanya’ya kadar uzanan coğrafyanın yüksek yerlerinde yapılabilmektedir.^[90] Ayrıca Torosların eteğinde kurulan Antalya’nın dağları ana iskelet bakımından genellikle kireç taşlarından (kalkerlerden) oluşmuştur. İldeki mağaraların büyük bir çoğunluğu da bu kireç taşı formasyonları içinde gelişmiştir. Antalya’da yaklaşık 500 kadar mağara tespit edilmiştir. Antalya da mağara turizmi de yapılabilmektedir. Antalya’da turizme açılan 3, turizme açılmayı bekleyen ya da yerel imkânlarla açılmış olan 28 tane mağara vardır.^[91]

Antalya’da inanç turizmi gelişme gösteren bir turizm koludur. Antalya’da özellikle Selçuklu döneminden pek çok cami vardır. Bunlardan Murat Paşa Camii ve Yivli Minare Camii en çok bilinen camilerdir. Antalya’nın batısındaki Demre’de Noel Baba Kilisesi; doğudaki Alanya’daysa 1400 yıllık Aya Yorgi Kilisesi bulunmaktadır.^[92][93] Bunun dışında Serik’e bağlı turizm merkezi Belek, Serik’te 2004’te özel bir girişimle Dinler Bahçesi isimli ibadethane açılmıştır.^[94] Kudüs’ten sonra üç dinin buluştuğu ikinci nokta olan bu bahçede üç semavi dinin (Hristiyanlık, İslam ve Musevilik) ibadethaneleri yan yana mevcuttur.^[95]

Antalya’nın Nüfusu

Antalya ili, Antalya güneyinin şehrinin turizm alanı ilan edilmesinden sonra hızla kalabalıklaşmıştır. Özel ve kamu sektörü yatırımları kent merkezi ve çevresinde yoğunlaşmış, bunun sonucu ortaya çıkan çalışma olanakları büyük bir nüfus akımına yol açmıştır. Turizm imkânlarının çeşitliliği buna göre tesisleşmenin gelişmişliği, her mevsim tarıma uygun toprakları, ulaşım sistemlerinin kullanışlılığı, denize kıyısı olması gibi nedenlerin göçü teşvik ediyor olması muhtemeldir.^[96] 1927 sayımında nüfusu 206.270 olan il^[97] nufusu zamanla doğum oranı^[98] ve göçlerle^[99] katlanarak artmış ve bugün 2 milyonu geçmiştir. Göçe rağmen, 2008’de Antalya’da işsizlik oranı (%10,7) Türkiye genel işsizlik oranının (%11,9) altındaydı. İşe katılım bazındada (%57) TÜİK tarafından belirlenen 26 bölge içinde 2. konumundaydı.^[98] İstihdam edilenlerin %45’i hizmetler, %5’i sanayi, %50’si tarımda çalışır (bu oranlar Türkiye için sırasıyla %49, %27 ve %24’tür).

Nüfusun, 1.000.081’i merkez il sınırları içinde 919.648’i ilçe sınırları içindedir. Bu durumda il nüfusunun %52’si il ve ilçe merkezlerinde, %48’i ise köy ve beldelerde yaşamaktadır.^[100] Antalya ili 2009 yılında yapılan genel nüfus sayımına göre nüfus büyüklüğü olarak 81 il arasında 7. sıradadır. 1.919.729 kişilik Antalya nüfusu bir önceki yıla göre 60.454 kişi artmış ve Türkiye nüfusunda Antalya payı 2,59’dan 2,64’e yükselmiştir.^[101]

Antalya il nüfusu Türkiye geneline göre daha yüksek bir eğitim düzeyine sahiptir. 2008 verilerine göre, 15 yaş üstü okuma yazma oranı toplam il nüfusunun %97’sini (erkeklerde %91, kadınlarda %86’sını) oluşturur, bu oran Türkiye için %83’tür (erkeklerde %88, kadınlarda %79). Bu farklılık özellikle nüfusun üniversite eğitimli kesiminde belirginleşir: üniversite ve yüksekokul mezunlarının toplam nüfusa oranı Antalya’da %7 dolaylarındadır Türkiye genelinde ise %5,4’tür.^[102]

eğişim, bir önceki nüfus sayımına göre artış veya azalış yüzdesidir. Sıra, Antalya il nüfusunun Türkiye illeri arasındaki sıralamasıdır. Oran, Antalya il nüfusunun, Türkiye nüfusuna oranıdır.

Altyapı

Ulaşım

İl içinde karayolu, denizyolu ve demiryolu ile ulaşım yapılmaktadır. Ayrıca Antalya’daki toplu taşımacılık sistemi şehir nüfusunun ulaşım ihtiyacını karşılar.

Toplu taşımacılık altyapısına rağmen ve belki ildeki refah seviyesinin bir göstergesi olarak, Antalya nüfus başına motorlu taşıt sayısında 100 kişiye 11,5 otomobil ile Türkiye’nin altıncı ilidir.^[117]

İl merkezinin doğusunda yer alan Antalya Havalimanı havayolu ile giriş çıkışı sağlayan en önemli noktadır.^[118] Antalya Havalimanı’ndan Türkiye’nin hemen her iline, ayrıca Avrupa ve Orta Doğu’nun çeşitli şehirlerine^[119]uçmak mümkündür. Antalya’da askeri amaçlı kullanılan havalimanı yoktur.

Antalya ili, trafikte gidip gelen motorlu araç trafiğini kaldırabilmek üzere kurulmuş bir karayolu ağına sahiptir. Antalya’da otoyol yoktur. Çevre yolu, sistemleri Antalya merkezindeki büyük caddelerden sağlanır. Antalya ili sınırları içinden merkeze gelen yollar tamamen devlet yollarıdır. Bunlardan D-350 (Avrupa E-yolları sistemine göre E87), Antalya’yı İzmir’e bağlar, D-400 yolu ise Antalya’nın güneyindeki Akdeniz’le paralel olarak ilerler Muğlaili sınırından Mersin ili sınırına kadar sürer. İl içindeki diğer devlet yollarının hemen hepsi Antalya şehrine bağlıdır. Ankara şehrini diğer şehirlere bağlayan karayolları arasında D-650 yolu Karadeniz kıyısındaki Sakarya ilininKarasu ilçesinden başlayarak Bursa ve Eskişehir sınırlarından geçerek Kütahya’ya oradan Afyonkarahisar’a, daha sonra da Burdur ilinden geçerek Antalya şehri’ne bağlanır. D-685 yolu Antalya – Isparta bağlantısını sağlar. D-687 yolu Antalya – Konya arası ulaşımın Beyşehir’e kadar olan kısmını oluşturur.

İl içinde ilçeler arası ulaşımı sağlayan birçok otobüs firması hizmet vermektedir. İl merkezinde bulunan Antalya Otobüs Terminali şehir merkeziyle il içinde ve dışındaki bağlantıların sağlandığı merkezdir. Otobüs Terminali’nin şehrin hafif raylı sistemi Antray’ın Otogar durağı ile bağlantısı vardır.

 

Kentlerde toplu taşımacılık

İl merkezinde kent içi toplu ulaşımda yolcu bazında en çok karayolu tercih edilmektedir. İlde bu hizmeti Antalya Büyükşehir Belediyesi’nin ulaşım birimi kırmızı otobüsler,^[120] halk otobüsleri ve dolmuşlarla sağlamaktadır.

Antalya merkezinde 1999’da Müze-Zerdalilik hattında hizmet veren Nostaljik Tramvay’la, 2009’da Fatih-Meydan hattında çalışmaya başlayan Antray şehiriçindeki hafif bir raylı sistemdir.

Antalya’da 2012 yılında hizmete başlayan Antalya Deniz Otobüsü sistemiyle, Antalya Yat Limanı-Kemer Yat Limanı arasında karşılıklı üçer seferle yolcu taşınmaktadır.^[121]

Antalya’ya ilin ilçe ve beldelerinden, ayrıca Burdur ve Isparta merkez ve ilçelerinden karşılıklı günlük otobüs seferleri düzenlenmektedir.^[122]

Antalya Demiryolu

Antalya, Bursa’dan sonra demiryolu hattı olmayan, nüfusu en yüksek ikinci büyükşehir’dir. Bu durumun temel sebebi, Antalya’nın iç kesimlerle bağlantısındaki coğrafi engellerdir. Antalya’nın kuzey ve batısını saran Toros dağları, hem karayolu hem de demiryolu çalışmalarını kısıtlamakla beraber, yapılan yatırımlar için gerekli maliyeti arttırmaktadır.

Afyon – Antalya Demiryolu Projesi

İlk olarak 1919 yılında bölgeyi işgal eden İtalyanların düşündüğü ve yapımı için Osmanlı Devleti’nden imtiyaz almaya çalıştıkları Burdur-Antalya demiryolu projesini İngilizler de Afyonkarahisar-Antalya hattında gerçekleştirme planlarını yapıyorlardı.^[123] Ama bu girişimler sonuçsuz kaldı.

Afyon-Antalya demiryolu hattı projesinin yeniden ele alınması millî mücadele hareketinin başarıya ulaşması ve Ankara’da kurulan TBMM Hükümeti’nin yönetimi ele almasından sonra 1923 yılında gündeme gelmiştir. Ağustos 1923’te hazırlanan Türkiye Devleti Nafia Vekaleti, Umur-ı Nafia Programında öncelik demiryollarına verilmiştir.^[124]

Bu programda 3. grupta 13 yol yer almıştır. Bu yollarda konumuzla ilgili olan Antalya-Aziziye-Bahadır-Karakuyu-Afyon hattının inşası ihtiyaç duyulan demiryolu hatları olarak belirlenmiştir. Aynı zamanda limanlar demiryolu programının bir uzantısı olarak ele alınmış programın 2. kademesinde Antalya Limanı’nın yapılması öngörülmüştür. Fakat bu belge yayımlanmış olsa da henüz ne Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur ne de başkent bellidir. Bu yüzden konuyla ilgili çalışmalar 1927’ye kadar ertelenir. Ancak bu dönemde işi üstlenmesi planlanan Aydın Demiryolu Şirketi projeyi kendi yararına bulmayınca^[125] Afyon-Antalya demiryolu projesinin çalışmaları 1933’e kadar ertelenir.

Proje, TBMM’de 4 Mart 1933 tarihinde “Afyon Karahisar-Antalya demiryolunun inşası” konusu İcra Vekilleri Heyeti’nin toplantısında görüşülerek meclise sunulması kararlaştırılmış; Başvekil İsmet İnönü tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na arz edilmiştir.^[126] Bu kanunla ilgili milletvekilleri de görüşlerini genel kurula sunmuşlardır. Netice itibariyle Afyon-Antalya demiryolu hattının inşasına dair hazırlanan kanun tasarısıyla ilgili yapılan görüşmelerde söz alan mebuslar bu hattın sağlayacağı iktisadi ve askeri faydaların üzerinde durmuş ve kanunun kabul edilmesi yönünde görüş bildirmişlerdir. Böylelikle 1 Nisan 1933 tarihinde TBMM Meclis Genel Kurulu’ndaki oylamayla 317 mebustan 195’i katılmış ve tamamen kabul oyuyla kanun tasarısı yasalaşmıştır.

TBMM’de 1 Nisan 1933 tarihinde kabul edilen kanun 4 Nisan 1933 tarihinde resmi gazetede yayınlanmıştır. Kanunda Afyonkarahisar’dan başlayarak Antalya’ya ve en çok 4 senede tamamlanması istenilen demiryolu inşası için 25.000.000 TL’nin sarfına ve gelecek seneler içinde resmi sözleşme yapılması için gerekli izin bu kanun tarafından verilmiştir.

Bu demiryolu hattının temel atma töreni 28 Ağustos 1934 günü Afyon, Burdur, Isparta ve Antalya halkı ve yetkililerinin sevinç tezahüratları altında gerçekleştirilmiştir. Nafia Müsteşarı Arif Bey’in başkanlık ettiği bu merasimde Antalya milletvekilleri Rasih Bey, Numan Bey ve Haydar Bey hazır bulunmuştur.^[127]

Çalışmaları başlanan hat çeşitli zorluklara ve bu zorlukları aşmak için çıkan kararnamelere^[128] rağmen Ekim 1936’da Burdur istasyonu açılmış ve hattın 136 km’lik kısmı tamamlanmıştır. Ama hattın Burdur’dan Korkuteli’ye doğru yapılacak olan 108 km’lik kısmı için 4 yıl süre ve 8.000.000 TL kadar değer biçilmiştir. Ancak Maliye Bakanlığı demiryolu inşasının fevkalade tahsisat programına Burdur-Korkuteli hattının inşası için ayrıca tahsisat yapılmasına imkân bulunmadığından, kanun tasarısının TBMM’ne sevkinin ertelenmesinin zaruri görüldüğü ifade edilmiştir.^[129]

Bu yazının gönderildiği Başbakanlık da ayrıca demiryolu inşaatını yakından takip eden Genelkurmay Başkanlığı da hattın Burdur-Korkuteli kısmının tamamlanmasını talep etmiştir.^[130] Yeniden bu konuda çalışmalar yapan Maliye Bakanlığı bir süre sonra yazdığı cevapta gerkli kaynağın bulunamadığın ve projenin ertelendiğini açıklamıştır.

Geçen onca yıla ve yaşananlara rağmen, Antalya’nın demiryolu hattına bağlanması TCDD için gündemdeki konulardan biridir.^{[131][132][133]}

Enerji

Antalya’nın nüfusu itibariyle enerji tüketimindeki payı fazladır. Elektrikte günlük tüketim miktarı normal şartlarda 12 milyon kilowatt/saattir. Ancak yaz aylarında klima kullanımının da artmasıyla birlikte bu ihtiyaç 18 milyon kilowatt/saate yükselmektedir. Günlük üretim miktarı da 3-3,5 milyon kilowatt/saat civarındadır. 2009 yılı itibariyle, toplam elektrik 198,4 milyar kwh üretiminin olan Antalya’nın bu üretimin %48.6’sı doğalgazdan, %21.7’si yerli kömürden, %18.5’i hidrolik kaynaklardan, %6.6’sı ithal kömürden, %3.4’ü sıvı yakıtlardan, %0.76’sı rüzgârdan ve %0.34’ü jeotermal ve biyogazdan sağlanmıştır.^[134] Bu enerjinin üretimi için ihtiyaç olan su Antalya’ya yağışlardan karşılanır. Antalya yıllık 1224,2 kg/m² yağış düşmektedir.^[135] Bu yağıştan gelen su şehir şebeke suyunda kullanılır. Ancak Antalya’daki su kaynaklarının çoğu, karstik yapısından dolayı yeraltı sularıdır.

Antalya’ya ilk doğalgaz hattı 2010 yılında Antalya Organize Sanayi Bölgesi’ne çekilmiş ve burada kullanılmıştır. 2011 yılında bu hat şehir merkezine ulaşmış ve ana hatlar şehre yerleştirilmiş ve bazı mahallelere hatlar çekilmiştir.^[136][137] Antalya’daki doğagazın kullanımı ev, sanayi ve sera olarak üç kolda kullanılması planlanmakta ve yıllık bazda tüketimin 2020 yılında 1 milyar metreküpü bulması düşünülmektedir.^[138]

Antalya yılda 300 gün güneş gören bir kenttir.^[139][140] 2010 yılında il merkezinde kurulan Güneşev’le birlikte Antalya’da güneş ve rüzgâr enerjisinden de yararlanılmaktadır. Halka açık bir şekilde tasarlanan Güneşev’de enerjiyi sağlayan güneş ve rüzgâr panelleri dışında sera, AR-GE birimi, seminer salonu yürüyüş alanları gibi bölümler de vardır.^[141][142]

Sağlık

Antalya ilinde devlet, üniversite ve özel hastaneler tarafından sağlık hizmetleri verilir. İlde 2009 itibarıyla 37 tane Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’na bağlı, 1 üniversitelere bağlı, 16’sı özel hastane^[143] olmak üzere toplam 67 hastane^[144] ve 1 ağız ve diş sağlığı merkezi bulunmaktadır. En büyük hastaneler arasında Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Antalya Atatürk Devlet Hastanesi, Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi’dir. (950 yataklı)^[145].

İlde sıcak su kaynakları sınırlıdır. Sağlık turizmine elverişli değildir.^[146]

Yeşil alanlar, eğlence ve dinlenme alanları, mesire yerleri

İlde kişilerin eğlenmeleri, dinlenmeleri ve doğaya yakınlaşabilmelerine olanak sağlayan kent parkları ve şehirlerin dışında bulunan, korunmaya alınmış doğal bölgeler bulunmaktadır. Bunların bir bölümü göl, gölet ve baraj gölleri etrafındaki yeşil alanlardır, bir bölümü ise yayla ve ormanlık bölgelerdir.

Önemli kentsel yeşil alanlar arasında Antalya Kent Orman, Atatürk Parkı, Kepez Kent Orman sayılabilir.

Eğlence parkı olarak Antalya’daki en büyük park özel bir işletmeyle yönetilen Aktur Park’tır.^[147] Diğer modern eğlence alanları arasında şehirdeki 3 adet aquapark,^[148] Konyaaltı, Lara sahilleri, Beachpark özellikle yaz tatili için kullanılırken bunun yanında Saklıkent de kış aylarında kayak yapma olanağı sağlayan tesislere sahiptir.

Korunmuş tabiat alanları arasında Antalya-Korkuteli karayolundaki Güllük Dağı Millî Parkı, Kemer’deki Olimpos Dağı Milli Parkı ve Düden ve Kurşunlu Şelalesi bulunmaktadır. Diğer korunan alanlar arasında Damlataş veKarain Mağarası ile Güver Uçurumu vardır.

İlin çeşitli yerlerindeki mesire alanları, piknik ve dinlenme olanakları sunar. Manavgat’taki Köprülü Kanyon’da piknik alanları, rafting olanakları, Antalya’nın batısında Korkuteli-Antalya sınırının olduğu kısımdan güneydeki Kumluca’ya kadar olan kısım büyük ölçüde ormanlarla kaplıdır.^[149] Bu alanalarda da piknik alanları, çocuk parkı, restoran ve benzeri olanaklar temin edilmiştir. Kent merkezi’nin batısındaki Feslikan Yaylası’ndaki mesire yerinde göl ve orman manzaraları bulunur ve ziyaretçilerin doğa sporları, doğa yürüyüşleri yapması mümkündür. Yaz aylarında düzenlenen festivallerde yağlı güreş karşılaşmaları yapılmakta konserler verilmekte eğlenceler düzenlenmektedir.^[150] Yine kentin batısındaki Doyran beldesinin göleti kenarı mesire için, gölet de balıkçılık için uygundur.

Bugün, şehiriçi rekreasyon alanları parklar, korular ve sahillerden oluşmaktadır. Ancak bu ögeler de çarpık ve kaçak kentleşme nedeniyle Antalya’nın her yanına dengeli bir biçimde dağılım gösterememiş, daha çok sahil kenarında ya da sahile yakın yerlerde toplanmıştır.^[151]

Açıkhava alanları dışında son yıllarda sayıları hızla artan alışveriş merkezleri de, sundukları olanaklarla dinlence alanı olarak sınıflandırılabilmektedirler. İldeki alışveriş merkezi olarak adlandırılacak yapılar şehir merkezinde toplanmıştır. İlin önde gelen alışveriş merkezleri arasında Antalya 5M Migros,^[152] Antalya Kipa,^[153] Laura,^[154] Shemall,^[155] Deepo,^[156] Özdilekpark^[157] ve Terracity^[158] gibi mekânlar yer almaktadır.

Yönetim

2008’de Yüksek Seçim Kurulu, en son nüfus verilerine dayanarak 2011 seçimleri için Antalya’nın çıkaracağı milletvekili sayısını 13’ten 14’e yükseltmiştir.^[159]

TBMM’de Antalya ili

12 Haziran 2011 genel seçimlerine göre çıkan 14 milletvekili
AK Parti	CHP	MHP
Mehmet Vecdi Gönül	Deniz Baykal	Tunca Toskay
Mevlüt Çavuşoğlu	Osman Kaptan	Mehmet Günal
Menderes Türel*	Gürkut Acar	Yavuz Ziya İbreç
Sadık Badak	Yıldıray Sapan
Hüseyin Samani	Arif Bulut
Gökçen Özdoğan Enç

Ana madde: Antalya milletvekilleri

Türkiye’nin büyükşehir unvanı almış şehirlerinden Antalya’nın 2007 Türkiye genel seçimleri’nde 13 olan milletvekili sayısı 2011 Türkiye genel seçimleriöncesi Yüksek Seçim Kurulu tarafından 14’e çıkarılmıştı. 12 Haziran milletvekili seçimlerinde Antalya’da Adalet ve Kalkınma Partisi %39.44’lük oy oranıyla 6 milletvekili; Cumhuriyet Halk Partisi %33,30’luk oy oranıyla 5 milletvekili ve Milliyetçi Hareket Partisi %20,93’lük oy oranıyla 3 milletvekili çıkarmaya hak kazandı.^[160][161]

• Antalya milletvekili Menderes Türel 2014 yerel seçimlerinde Antalya Büyükşehir Belediyesi başkanlığına seçilerek milletvekilliğinden ayrılmıştır. Böylece Adalet ve Kalkınma Partisi’nin Antalya milletvekili sayısı 6 Nisan 2014’ten itibaren beşe düşmüştür.^[162]

İdari bölünüş

Ana madde: Antalya ilinin ilçeleri

2013 yılında TBMM’de kabul edilen yeni Büyükşehir Belediyeleri kanunu ile Antalya iline bağlı 19 ilçe ve bu ilçe belediyeleri Antalya Büyükşehir Belediyesine bağlanmış olup Antalya Büyükşehir Belediyesinin hizmet alanı tüm ilin mülki sınınrlarını kapsamıştır. Aynı yasa ile Antalya tüm belde belediyeleri kapatılmış tüm köyler gibi bağlı oldukları ilçe belediyelerine birer mahalle olarak katılmışlardır.^[163]

Antalya’nın 19 ilçesinden 5’i merkez ilçedir. Bu ilçeler Aksu, Döşemealtı, Kepez, Konyaaltı ve Muratpaşa’dır. 2014 Türkiye yerel seçimleri’ne göre ildeki ilçelerin tümü üç parti tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerden beşi Cumhuriyet Halk Partisi tarafından yönetilmektedir ve bu ilçelerin üçü merkez ilçedir. Yine 2014 seçimlerine göre on ilçe Adalet ve Kalkınma Partisi tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerin biri merkez ilçedir. Milliyetçi Hareket Partisi beş ilçe yönetmektedir.^{[164]^}  Antalya Büyükşehir Belediyesi ise Adalet ve Kalkınma Partisi üyesi belediye başkanı tarafından yönetilmektedir.

Adalet

Antalya’da yakın döneme kadar adliye hizmetleri, hâlen depreme dayanıklı olmadığı gerekçesiyle boşaltılan Cumhuriyet Caddesi’ndeki eski Özel İdare binasında yürütülmüş, nüfusun turizmle birlikte hızla artması ile 1993 yılında idari yargı dışındaki tüm adliye birimleri şu andaki Antalyaspor Tesisleri’nin kuzey bitişiğinde bulunan binaya taşınmıştır. Bu adliye binasının da zamanla fiziki olarak hizmete cevap vermekte zorlanması ile yine Dumlupınar Bulvarı üzeri Meltem Mahallesi’nde bulunan (Akdeniz Üniversitesi’nin doğu karşısı) Karayolları arsası üzerine yapımına 2006 yılında başlanılıp 2008 yılında hizmete girmesi ile eski binanın yaklaşık 4 katı büyüklüğünde bir binaya geçiş yapılmıştır bu sebeple Antalya’nın uzun bir süre bina sıkıntısı yaşamaması beklenmektedir.

Antalya il sınırları içerisinde hâlen 3 tane Ağır Ceza Merkezi bulunmaktadır;

• Antalya Ağır Ceza Merkezine; Serik, Manavgat, Kemer ve Korkuteli ilçeleri,
• Alanya Ağır Ceza Merkezine; Akseki, İbradı, Gündoğmuş ilçeleri,
• Elmalı Ağır Ceza Merkezine ise Kumluca, Finike, Kaş ilçeleri bağlı olarak hizmet verilmektedir.

Antalya Ağır Ceza Merkezinde Cumhuriyet Başsavcılığı teşkilatında hâlen 1 Cumhuriyet Başsavcısı, 2 Cumhuriyet Başsavcı Vekili, 40 Cumhuriyet Savcısı görev yapmakta, Antalya Adalet Komisyon Başkanlığı bünyesinde ise; 3 Ağır Ceza Mahkemesi, 9 Asliye Ceza Mahkemesi, 3 Sulh Ceza Mahkemesi, 2 Asliye Ticaret Mahkemesi, 3 Tüketici Mahkemesi, 8 Asliye Hukuk Mahkemesi, 3 Aile Mahkemesi, 3 Sulh Hukuk Mahkemesi, 4 İcra Mahkemesi, 2 İş Mahkemesi, 1 Kadastro Mahkemesi bulunmakta, bu mahkemelerde toplam olarak 58 yargıç görev yapmaktadır.^[165]

Antalya’nın en büyük cezaevi, Kepez ilçesinde Antalya E Tipi Kapalı Cezaevi ve Antalya Açık Cezaevi olarak hizmet vermeye devam etmekte, ayrıca Döşemealtı ilçe sınırları içerisinde de yeni yapılan L Tipi Cezaevi 2007 yılı Eylül ayında hizmete girmiş bulunmaktadır.

Antalya Cumhuriyet Başsavcılığı bünyesinde 2006 yılında soruşturma konusu yapılan 69.150 adet başvuru yapıldığı, Antalya’nın sürekli göç alan ve hızla kentleşen yapısına turizm bölgesi olma özelliğinin de eklenmesi ile her sene suç oranlarında % 10’a yaklaşan bir artış meydana geldiği görülmektedir.

Maliye

Maliye Bakanlığı’nın gelir ve gideri ayrı birimler altında şekillendirmesi ile Antalya’da da maliye, özet olarak gelirle ilgili olarak Vergi Dairesi Başkanlığı, gider ve Hazine ilgili olarak da Defterdarlık adı ile yeniden teşkilatlanmış bulunmaktadır.^[166]

Yerel yönetim

2014 Türkiye yerel seçimlerine göre ilçe merkezlerinin belediye başkanları ve bunların partileri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Kültür ve sanat

Müzeler

Ana madde: Antalya ilindeki müzeler

Antalya ilindeki müzelerin büyük çoğunluğu Antalya şehir merkezi ve Alanya sınırları içerisinde kalır. İlde çeşitli kurumlarca işletilen 11 müze bulunmaktadır.

Özellikle ilk çağdan olmak üzere ve Türkiye’de cumhuriyetin kuruluş yıllarına kadarki döneme ait önemli eşyaları Antalya’daki müzelerde bulmak mümkündür. Tarihsel süreçten bakılırsa Antalya Müzesi’nden başlayarak Alanya Atatürk Evi Müzesi’ne kadar süregelen müzeler Antalya’nın tarihini aydınlatacak eserleri barındırır. Bunların yanı sıra Kaleiçi Müzesi ve Alanya Kızılkule Etnografya Müzesi de birer etnografya müzesi olarak hizmet vermektedir.

İldeki Antalya Müzesi, Alanya Arkeoloji Müzesi ve Side Müzesi ilk çağ eserlerini, Alanya’daki İçkale Müzesi Selçuklu dönemi eserlerini, Antalya Atatürk Müzesi ve Alanya Atatürk Evi Müzesi de Türkiye Cumhuriyeti dönemi eserlerini ziyaretçilerine sunar.

İldeki bu müzeler dışında tematik bir müze olan Antalya Oyuncak Müzesi aynı zamanda Türkiye’deki ikinci büyük oyuncak müzesidir.^[168]

Türkiye’de yakın zamanda yagınlaşmaya başlayan kent müzesi kurma planları da Antalya’da uygulanmaya başlanmıştır. Antalya Kent Müzesi şu an büyükşehir belediyesi binasında ve bir kısmı açıkhava müzesi olarak hizmet vermektedir.^[169]

Arkeolojik alanlar ve tarihi kalıntılar

İlde sayısız arkeolojik alan vardır. Buralarda bazı keşfedilmiş kıymetli eserlerin bir kısmı Antalya Müzesi’nde sergilenmekte, yapılar da ziyarete açık tutulmaktadır.

Antalya’nın 30 km kuzeyindeki Karain Mağarası paleolitik, neololitik, kalkolitik, eski tunç gibi protohistorik çağlarda ve klasik çağda insanlar tarafından sürekli bir biçimde iskan edilmiştir. Karain Mağarası insanlık tarihinin en eski yerleşim yerlerinin başında gelir.

Antalya’nın Serik ilçesindeki Aspendos antik kentinin tiyatrosu Roma mimarisinin en iyi örneklerinden birdir.

Antalya Kalesi’nin, (şimdiki adıyla Kaleiçi) kapısı Romalılar zamanında Kral Hadrianus’un şehri ziyaretine hitaben inşa edilmiş ve sonraki yüzyıllar boyunca çeşitli medeniyetlerce kullanılmıştır.

Kuruluş tarihi tam olarak bilinmeyen Termessos kentinin tarih sahnesine çıkışı Büyük İskender’in MÖ 333’te kenti kuşatması ve Termesosluların güçlü bir savunma yaparak kenti teslim etmemesiyle olmuştur.

Antalya’da MÖ 12. yüzyılda Yunan göçleriyle kurulan Pamfilya’nın antik kentlerinden Perge’nin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. MÖ 10. yüzyıldan kalan antik kent Aspendos ve bu kentte MS 2. yüzyılda kurulan Aspendos tiyatrosu ilin Serik ilçesindedir.^[170]

Demre ilçesindeki Simena, Türkiye’nin sadece denizden ulaşılabilen nadir yerleşimlerinden biridir. Kekova Adası ve çevresindeki kıyılarda doğal, kültürel ve coğrafi değerlerin korunması amacıyla oluşturulmuştur, 260 km² alanı kaplayan Kekova Özel Çevre Koruma Alanı’nın içerisinde yer alan Simena Antik Kenti, 1. Derece arkeolojik sit alanı olarak tescillidir.^[171]

Demre’deki Myra, kaya mezarları, Likçe yazıtları ve sikkeler, kentin en azından MÖ 5. yüzyıldan itibaren varlığını sürdürdüğünü gösterirler.^[172]

Side Antik kenti, MS 2. yüzyıla tarihlenen tiyatroda MS 3. yüzyılda orkestranın etrafı yüksek bir duvarla çevrilerek arena şekline dönüştürülmüş olmalıdır. Duvar üzerindeki su geçirmez sıva kalıntılarından havuz şekline de dönüştürülmüş olabileceğini düşünülse de bu teknik olarak mümkün görünmemektedir. MS 5. yüzyılda tiyatro içerisine Şapeller yapılarak Erken Hıristiyanlık Dönemi’nde de kutsal bir mekan (açık hava kilisesi) olarak kullanıldığı bilinmektedir.^[173]

MÖ 13. yüzyıla ait Hitit metinlerinde şehrin adı Patar olarak geçen Patara, Tepecik Akropolü’nde ele geçen seramik parçaları, Orta Tunç Çağı özelikleri içerirken, yine Tepecik’in doğu yamacı eteklerinde ortaya çıkarılan, Demir Çağı öncesine ait taş balta Patara’nın tarihinin ne kadar eskilere gittiğini göstermektedir.^[174]

13 Antik kentten biri olan Olympos, kesin kuruluş tarihi bilinmemekle birlikte İ.Ö.167-168 yılarında basılan Likya Birlik sikkelerinde adı geçer. Likya Birliği’nde üç oy hakkına sahip 6 şehirden biridir.^[175]

Alanya Kalesi ise denizden ve karadan zor ulaşılabilirliği ve doğal korunaklı oluşu nedeniyle tarih boyunca kesintisiz yerleşim görmüş olan Alanya Kalesi, Anadolu’yu süsleyen yüzlerce kaleden bugün ayakta kalabilmiş, en iyi korunmuş ortaçağ kalelerinden birisidir.^[176]

Müzik

Antalya yöresinin geleneksel halk müziğinin başlıca telli çalgısı bağlama ve cümbüş, başlıca nefesli çalgıları sipsi, zurna ve kaval tipleri, başlıca vurmalı çalgıları da davul ve defdir. Antalya yöresi halk dansları, Antalya’nın komşu illeri Burdur, Isparta, Muğla ve Mersin yörelerinde oynanan halk dansları ile “Teke Folkloru” diye adlandırılan bölgesel bir özelliğe sahiptir. Bölgede müzik alanında olduğu gibi halk oyunlarında da yörüklerin etkisi ağır basar.

Antalya’nın doğusundaki ilçelerde ise Konya kaşık havası, Boğaz havaları, Serenler Zeybeği, Anamur Yolları, Silifke’nin Yoğurdu, Cezayir havaları çalınır. Bu oyunlar tek tek veya toplu olarak da oynanır.

Teke Zortlatması, oynayanlara ve adı geçen bölgede yaşayanlara göre, bu ad, teke adı verilen erkek keçinin hareketlerini yansıtmasından dolayı verilmiştir. Zortlatma; sıçrama, hoplama anlamına gelir. Oyunun sekme, arkaya hızla dönerek yürüyüp kaçma, direnme ve korku dolu ani sıçramalar gibi figürleri tekenin hareketleri ile büyük bir benzerlik gösterir. 9/8’lik usulün sanat müziğindeki aksak ve raks aksağı olarak bilinen şeklinin 9/16’lık türevi Teke Zortlatmasının en belirgin unsurudur.^[177]

Yörede zeybek de yaygın bir oyundur. Kıvrağıyla da ağırıyla da oynanan zeybeğin Antalya civarında 9 farklı türü çalınır, oynanır.^[178]

Antalya Mutfağı

Son sekiz yüzyıllık tarihsel süreçte, Türkler döneminde, Antalya ve çevresinde geçerli mutfak, yemek-içmek kültürü, kimi noktalarda süreklilik, kimi noktalarda ise değişiklik göstermiş, ancak daimî bir şekilde çevresindeki kültürlerden etkilenmiştir. Antalya yemekleri beş grup halinde görülür: Çorbalar, sebze yemekleri, etli ve otlu yemekler, deniz ürünleri.

Antalya mutfak kültürü, 20. yüzyıl başlarına kadar kendi kimliğini kültür ve düşünce tarihinin bir düsturu sayılan ‘süreklilik içinde değişim ve dönüşüm’ içinde yaşatmıştır. Bütün bunlar, kültürün karşılıklı etkileşim coğrafyası içinde oluşmuştur. Örneğin, Giritliler, Antalyalılara zeytinyağı yapmayı öğretmişlerdi. Bundan önceki dönemde ise Antalya halkının yemekleri için susamyağı kullanılırdı.^[179] Doğal olarak bu kültürler birdenbire ortadan kalkıp gitmemiş, zaman içinde biri diğerinin yerini almıştır. Önceki dönemde Antalya Kaleiçi mutfağının oldukça geniş olduğunu, mutfakların da içinde birkaç aileyi barındıran bir büyüklükte iken, Antalya ailesi ufalıp küçüldükçe, bu değişimden doğrudan Antalya mutfağının da etkilenmeye başladığını, küçüldüğünü görüyoruz. Bu dönemde Kaleiçi evlerinde biri alt katta, diğeri üst katta olmak üzere genelde iki mutfak bulunuyordu. Alt katta temizleme ve yıkama işleri yapıldıktan sonra, her şey temizlenmiş, ayıklanmış veya yıkanmış olarak üst kattaki mutfağa taşınıyor ve hem alt hem de üst katta mermer döşeli tuvaletler bulunuyordu.^[180]

Yöreye özgü yemekler arasında köftenin yanında meze olarak tüketilen piyaz ile; arap kadayıfı, karpuz kabuğu reçeli, bergamot reçeli gibi tatlılar sayılabilir.^[181] Bu yöredeki tarhana, kekikli, göce, yarpızlı, yarma tarhana çorbaları;şakşuka, aside, kabak çintmesi, keşkek, alafaşı, boranı (yöredeki adıyla borana), softalar aşı, labada aşı, domates civesi yemekleri, kabak tatlısı, palize, öküz helvası, kıvrım, fıtır, kirkitle, bestel tatlıları; kapama ve bastarya börekleri ile hilbeş, tarator ve kölle mezeleri çokça tüketilen bir çoğunluğu yöreye özgü olan yemeklerdir.^[182]

Şenlikler ve festivaller

Antalya’da çeşitli dönemlerde festivaller ve şenlikler düzenlenmektedir. Bu festivaller genelde Antalya’nın yüksek kesimlerinde yaylalardaki yaz şenlikleridir (Feslikan Yaylası Festivali, Söbüce Yaylası Şenliği, Alanya Şenlikleri gibi). Bunun yanında Korkuteli yöresinde Alevi-Bektaşi-Türkmen kültürü yaşayan halk da şenlikler düzenlerler (Abdal Musa Şenlikleri gibi).^[183]

Antalya’da yerel ölçekte olduğu gibi ulusal ve uluslararası ölçekte fetivaller de düzenlenmektedir. Ulusal ölçekte en büyük festival 2010 yılında düzenlenmeye başlanan Antalya Televizyon Ödülleri’dir. Uluslararası ölçekte her yıl ekim ayında Antalya Altın Portakal Film Festivali düzenlenir.^[184]. Ayrıca Uluslararası Antalya Kum Heykel Festivali, gelenekselleşmiş Türkiye’nin tek, dünyanın ise en büyük kum heykel etkinlikleri arasında yer almaktadır.

Antalya Altın Portakal Film Festivali

Ana madde: Antalya Altın Portakal Film Festivali

Temelleri 1953 yılında düzenlenen^[185] Belkıs Festivali’yle atılan ve o günden bugüne çok büyük değişim gösteren ayrıca^[186] 2005’ten bu yana uluslararası olarak düzenlenen Altın Portakal Film Festivali 1964 yılında dönemin Antalya Belediye başkanı Avni Tolunay’ın girişimleriyle ve Türk sinema sektörünü maddi manevi desteklemek, Türk film yapımcısını nitelikli yapıtlar üretmeye teşvik ederek; Türk sinemasının uluslararası platforma açılmasına zemin hazırlamakamacı taşıyarak başlatılmıştır. Antalya Film Şenliği adı altında başlayan festival ikinci yılında Antalya Tiyatro, Müzik ve Film Şenliği adında düzenlendi.

Festival daha sonra Antalya Kültür Sanat Vakfı’nın düzenlemesiyle sürmüş ve 2005 yılına kadar Antalya Altın Portakal Film Festivali adıyla düzenlendi. 2004’te festivale uluslararası kategoriler eklenince festival, Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali adıyla düzenlendi ve festivalde uluslararası dallarda da ödül verilmeye başlandı.^[187]

Antalya Televizyon Ödülleri

Ana madde: Antalya Televizyon Ödülleri

2010 yılında İsmail Cem Televizyon Ödülleri adı altında Antalya Kültür ve Sanat Vakfı tarafından Altın Portakal Film Festivali’yle sinemada Türkiye’nin önde gelen kentlerinden Antalya’yı televizyonda da ilk akla gelen kentlerden biri yapmak ve Türkiye´de televizyon endüstrisinin gelişimine katkıda bulunmayı hedefleyen ve Türk yapımlarının uluslararası pazardaki temsil gücünü arttırma amacıyla düzenlenen bu organizasyon ilk yılında dönemin televizyon dizilerinin oyuncu ve yapımcılarını Antalya’da toplamayı başardı.^[188]

İlk senesinde eski gazeteci ve eski TRT Genel Müdürü İsmail Cem’in adıyla düzenlenen organizsyonun adı, ilk yılındaki ödül töreni sırasındaki tartışmalar dolayısıyla İsmail Cem’in ailesinin isteği doğrultusunda İsmail Cem ismi çıkartılarak Antalya Televizyon Ödülleri adını aldı.^[189]

Uluslararası Antalya Kum Heykel Festivali

Ana madde: Uluslararası Antalya Kum Heykel Festivali

İlk kez 2006’da düzenlenen Uluslararası Antalya Kum Heykel Festivali, her yıl farklı bir tema ile sanatseverlere Sanatın en doğal, en muhteşem ve en eğlenceli hali sloganıyla ulaşmaktadır. 2013 teması İmparatorluklar (Empires) olarak belirlenen etkinlik Mayıs-Kasım ayları arasında düzenlenmektedir. Uluslararası kum heykeltıraşların katıldığı festival, katılan sanatçı sayısı, kullanılan kum miktarı ve alan genişliği gibi özellikleriyle Dünyanın en büyük kum heykel organizasyonları arasında yer alır.

Eğitim

Eğitim ve öğretim açısından Türkiye’nin önemli merkezlerinden biri olan Antalya’da 595 tane okul öncesi eğitim kurumu (21.921 öğrenci), 681 tane ilk (249.662 öğrenci), 190 tane orta dereceli (84.525 öğrenci) eğitim veren okul vardır.^[190] Ayrıca Antalya’da bir devlet üniversitesi olan Akdeniz Üniversitesi mevcuttur. Bu üniversitelerde il genelinden öğrencilere eğitim verildiği gibi, il dışından ve öğrenci değişim programları ile yurtdışından gelen öğrencilere de eğitim verilmektedir.^[191]

2011 yılı üniversiteye yerleşme basamaları olan Yükseköğrenime Geçiş Sınavı (YGS) ile Lisans Yerleştirme Sınavı’na (LYS) başvuran 38618 kişiden 19803’si ya da diğer bir değişle %51,27’si sınavda başarılı oldu. Bu kişilerden 9616’sı lisans programına, 4063’ü açık öğretim fakültelerine, 3549’u YGS’yle yerleşilebilen bölümlere, 2575 kişi de sınıvsız programalara gitme hakkı elde etti.^[192]

Ayrıca Antalya’nın 15 yaş ve üzeri nüfusunun %6,73’ü üniversite mezunu, %2,8’si yüksek lisans mezunu, %0,06’sı ise doktora mezunudur.^[193]

İldeki okullaşma oranı; okul öncesinde %23, ilköğretimde %99,8, ortaöğretimde %80, genel lisede %62, mesleki ve teknik lisede %38’dir.^[194]

Üniversiteler

Antalya’da 2011 itibariyle aktif olan tek üniversite 1982 yılında eğitime başlayan 11 fakülte 5 yüksekokul 11 meslek yüksekokulu ve 5 enstitüyle 21.809 öğrenciye^[195] eğitim vermekte olan Akdeniz Üniversitesi’dir. Antalya’da 2012-13 döneminde eğitim öğretime başlayan Uluslararası Antalya Üniversitesi de 5 fakülte ve 1 yüksekokul ile ilde kurulan ikinci yükseköğrenim kurumu olarak hizmet vermektedir.^[196]

Antalya’da eğitim veren üniversiteler şunlardır:

Devlet: Akdeniz Üniversitesi^[197]

Özel: Uluslararası Antalya Üniversitesi ^[198][199]

Teknoloji ve bilim

Antalya, 2000’li yıllarla birlikte teknoloji alanında gelişme göstermiştir. Akdeniz Üniversitesi’ndeki, bilim parkı, TÜBİTAK’ın gözlemevi, çeşitli kurumların Ar-Ge birimleri ve pek çok konuda araştırma yapmaktadır. Antalya ili, 2011’de yapılan 54 patent başvurusu ile, bu alanda Türkiye’de 11. durumdadır.^[200]

Antalya’da Akdeniz Üniversitesi’ne bağlı 1 tane bilim parkı vardır. 2008 yılında açılan bilim parkı kısa zamanda yaptığı anlaşmalarla uluslararası alanda pek çok ortak kazandı.^[201] Ayrıca 2011’de Akdeniz Üniversitesi Rektörü yönetim kuruluyla gerçekleştirilen toplantıda, çatı bir şirket olarak kurulan Antalya Sanayi Teknolojileri Yazılım Ar-Ge Danışmanlık Çevre ve Enerji Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi’nin kurulduktan kısa bir süre sonra yurt dışındaki irtibat ofisini Silikon Vadisi’nde açtı ve dünyanın en büyük teknoloji bölgesinin bir parçası oldu.^[202]

Antalya’dan yapılan bilimsel yayın sayısı (1981-2006 dönemi için) tüm Türkiye’den yapılan yayın sayısının %1,66’sı ile (2 bin 978 yayın) Türkiye’de iller arasında onuncu sıradadır.^[203]

Medya

Antalya ilinde gazetecilik faaliyetleri Osmanlı Devleti’nin son dönemine rastlar. 1920 yılında Haydar Rüştü Öktem’in, “Antalya’da Anadolu” isimli gazeteyi yayınlaması ile Antalya’da gazetecilik hayatı başlamıştır. Bu gazete, Millî Mücadele süresince önemli görevler yerine getirmiştir. Antalya’nın merkezinde, “Antalya’da Anadolu” gazetesini, daha birçok gazete ve derginin yayını takip etmiştir.

Televizyon yayınları da ağırlıklı olarak ulusal ölçektedir. Bugün ilde Akdeniz Radyo Televizyonu, VIP Tv sürekli yerel televizyon yayını yapmaktadır.

Antalya ilinde yerel basın oldukça gelişmiştir, Antalya’da sürekli yayın yapan 36 yerel gazete vardır. Yerel gazetecilikle ilgili iki meslek kuruluşu vardır: Antalya Gazeteciler Cemiyeti, Antalya Gazeteciler Derneği.

Yayından kalkmış yerel gazeteler:

• Antalya: Antalya’da Anadolu (1920),^[204] Antalya (1922), Akdeniz (1925), Yeni Türkiye (1926), Resmi Antalya (1927),^[205] Zümrütova (1927),^[206] Yeşil Antalya (1946), Şelale (1947),^[207] İleri (1949)
• Alanya: Alanya Postası (1948)

 

Yayından kalkmış dergiler:

• Antalya: Yeni Hayat (1920), Doğu (1922),^[208] Ticaret (1927), Çağlayan (1935),^[209] Türk Akdeniz (1937)^[210]

Yerel gazeteler:

• Antalya: Akdeniz Gerçek, Akdeniz Manşet, Akdeniz Son Baskı, Akdeniz’de Yeni Yüzyıl, Antalya, Antalya Büyükşehir, Antalya Ekspres, Antalya Hilal, Antalya İlan, Atak, Batı Antalya, Beyaz Akdeniz, Gazete Akdeniz, Gündem Antalya, Son Haber
• Akseki: Akseki’nin Sesi
• Alanya: Alanya Bote Zeitung, Albüm, Batı Alanya, Haber Alanya, Yeni Alanya
• Elmalı: Elmalı Güncel
• Gazipaşa: Gazipaşa Sahil
• İbradı: İbradı
• Kaş: Kalkan Haber, Kalkan Medya, Kaş Aydın Haber
• Kemer: Ayışığı, Gazete Kemer, Kemer Gözcü
• Korkuteli: Korkuteli Gündem
• Manavgat: Klas, Manavgat Sahil, Nehir
• Serik: Ayyıldız Toros, Serik Postası^[211]

 

Radyolar:

• Antalya: Akdeniz Üniversitesi Radyosu, Mavi Radyo, Neşter FM, Olay FM, Radyo Akdeniz, Radyo Box, Radyo Dilara, Radyo Martı, Radyo Kumsal, Radyo Muba, Radyo Mercan, Radyo Toros Line, Radyo Umut, TRT Antalya Radyosu, Tulu Radyo
• Alanya: Flash Radyo, Radyo Mega, Radyo Time
• Demre: Demre FM
• Kumluca: As Radyo, Bizim Radyo, Müjde Akdeniz FM
• Manavgat: Radyo Namal, Venüs FM
• Serik: Radyo Aspendos, Yükseliş FM^[212]

Spor